"အလုပ္ကုိၾကိဳးစားမယ္ဆုိရင္ ေကာင္းမြန္တ့ဲအရာေတြေရာက္လာဖုိ့
ေမွ်ာ္လင့္နဳိင္မွာပါ'' (ေ၀ါလ္ေကာ့/ အဆင္နယ္)

'' ကုိယ္လုပ္ခ်င္တာေတြကုိ လုပ္ခြင့္ရေနတ့ဲဘ၀ဟာ အရမ္းကုိေက်နပ္စရာ
ေကာင္းလြန္းပါတယ္၊ အနိဳင္ရရင္ အၿပံဳးပန္းေတြေ၀ ၊ ရင္ေမာၿခင္းေတြ
ရတာမွန္ေပမဲ့ တစ္ခဏတာပါပဲ'' (မာရီယာရွာရာဗုိဗာ)''

http://panglong.org/

ၾကိဳးစားခ်င္း

ၾကိဳးစားခ်င္း

ရည္မွန္းခ်က္ၾကီးတဲ.သူဟာ၊ အခက္အခဲကို၊ ေတြ.တဲ.ခ်ိန္မွာ၊ အဲ.ဒီအခက္အခဲကိုေလွကား သဖြယ္ၿပဳလုပ္ၿပီး၊ ပန္းတိုင္ကိုတက္လွမ္းသြားၾကတယ္။ ရည္မွန္းခ်က္မရွိတဲ.သူကေတာ.၊ အခက္အခဲကိုေတြ.တဲ.အခ်ိန္မွာ၊ အဲ.ဒီအခက္အခဲကို၊ ေရွာင္ဖယ္သြားခ်င္္ၾကတယ္။ ပညာ ေရးမွာၿဖစ္ၿဖစ္၊ စီးပြားေရးမွာၿဖစ္ၿဖစ္၊ လူမႈ.ေရးမွာၿဖစ္ၿဖစ္၊ ဘာအလုပ္ကိုလုပ္လုပ္၊ အခက္ အခဲဆိုတာေတာ.၊ အနည္းနဲ.အမ်ားအၿမဲေတြ.ရမွာပဲ၊ အခက္အခဲကိုေတြ.တဲ.ခ်ိန္မွာ၊ လူ အမ်ားစုဟာ၊ အဲ.ဒီခက္ခဲၾကမ္းတမ္းမႈ.ကို၊ ရင္မဆိုင္နိုင္ၾကပဲ၊ အရႈံးေပးသြားၾကတာမ်ား တယ္၊ တာဟာဘာေၾကာင္.လဲလို.၊ သုံးသပ္ၾကည္.လိုက္ရင္၊ ေအာင္.အီးသီးခံတဲ.စိတ္ေတြ၊ မ်ားမ်ားမထားနိုင္လို.ပဲ၊ တာေၾကာင္.ခက္ခဲတဲ.အပိုင္းေရာက္လာရင္၊ လူေတြဟာေနာက္ ဆုတ္ဆုတ္သြားၾကတယ္။ ခက္ခဲၾကမ္းတမ္းတဲ.အလုပ္ကို၊ ဘယ္သူမွမလုပ္ခ်င္ၾကဘူး၊ လုပ္ ရမွာကိုလဲေၾကာက္ၾကတယ္၊ ခက္ခဲမႈ.ကိုေၾကာက္ေလ၊ ခက္ခဲေလေလၿဖစ္ေနၾကတယ္၊ အ မွန္တကယ္ေတာ.၊ ပထမဆုံး ဆင္းရဲပင္ပန္းတာကိုခံလိုက္မယ္၊ ပထမဆုံးသူမ်ားတပည္. ကို၊ တခါေလာက္လုပ္လိုက္မယ္၊ အဲ.လိုေလးတစ္ခါေလာက္၊ သီးခံၿပီးၾကိဳးစားလိုက္ရင္၊  ကိုယ္မွာေအာင္ၿမင္တဲ.ေန.ဆိုတာ၊ ေရာက္လာရင္၊ ကိုရဲ.ၾကိဳးစားရုန္းကန္ခ်င္း၊ အၾကိဳး ေက်းဇူးကိုၿပန္ခံစားခြင္.ရမွာပါ၊ တကယ္ေတာ.လူအမ်ားစုဟာ၊ ခက္ခဲတာကိုေၾကာက္ေန ၾကတယ္၊ ၿပီးေတာ.အခ်ိန္ကိုမသီးခံနိုင္ဘူး၊ တာေတြဟာက်ရႈံးၿခင္းရဲ.၊ အေၾကာင္းတရား ေတြပဲ၊ အလုပ္တစ္ခုကိုလုပ္တယ္ဆိုတာေတာ.၊ ေၿမရာထဲမွာသီးနံကိုစိုက္ပ်ိဳးထားေနရသ လိုပဲ၊ပထမဦးဆုံးကိုယ္ရဲ.သီးနံေတြကို၊ ရွင္သန္ၾကီးထြားေအာင္၊ ခရုတစိုက္နဲ.ပ်ိဳးေထာင္ေပး

၊ ပိုးမြားေတြရဲ.ရန္ေတြကိုလဲ၊ ကာကြယ္ေပးရတယ္၊ ေၿမၾသဇာ အဆီအနစ္ေတြကိုလဲ၊ ထည္.ေပးရမယ္၊ ေရဆိုတဲ.အဟာရကိုလဲ၊ တိုက္ေကၽြးရတယ္၊ ဒီလိုပဲၿပဳစုယုယရင္းနဲ.၊ ၾကိီး ထြားမႈ.ကိုေစာင္.ဆိုင္းၾက၇တယ္။ ပညာေရးဖက္ပဲၿဖစ္ၿဖစ္၊ စီးပြားေရးပဲၿဖစ္ၿဖစ္လုပ္ေနတဲ. သူမွာလဲ၊ သစ္ပင္တစ္ပင္ သီးနံေတြကို၊ စိုက္ပ်ိဳးေနရသလိုပဲ၊ ဝိီရိယကိုအားစိုက္ၿပီး၊ အၿမဲ မပ်က္ ၾကိဳးစားေနရမယ္၊ ခက္ခဲၾကမ္းတမ္းမႈ.ဆိုတာေတာ.၊ ေတြ.ၾကဳံရမွာပဲ၊ တာေပမယ္. ရင္ဆိုင္ေတြ.လာတဲ.အခ်ိန္မွာ၊ မတုံလႈပ္ပဲနဲ.ရင္ဆိုင္ရမယ္၊ အဲ.ဒီအခက္အခဲေတြကို၊ ကိုယ္ ရဲ.ေလွခါးအၿဖစ္ နင္းေၿခဖို.၊ ခ်ေပးတယ္ဆိုၿပီး၊ မေလ်ွာ.ေသာစြဲၿဖင္.၊ ေလ်ွာက္လမ္းရမယ္၊  ဘယ္သူမဆိုေမြးလာၿပီဆိုကတည္းက၊ အရာရာတိုင္းပါလာၾကတာမဟုတ္ပါဘူး၊ ဒီလိုပဲၾကိဳး စားၿပီးရယူၾကရတယ္။ ေမြးလာတုံးကပါလာတာဆိုလို.၊ ငိုခ်င္းတခုပါပဲ၊ လမ္းေတာင္ ေလ်ွာက္နိုင္ၾကတာမဟုတ္ဘူး၊ လမ္းေလ်ွာက္တက္ေအာင္လဲကိုကိုယ္၊ ၾကိဳးစားလာရတယ္ ။ ဘဝဆိုတာ၊ စက္ဘီးကိုေလ.က်င္.စီးေနရသလိုပါပဲ၊ စစခ်င္းေလ.က်င္.စီးတုံး၊ ခနခနလွဲ က်မယ္၊ အနာဒဏ္ရာေတြလဲ၊ ရမွာပဲကိုယ္ကေၾကာက္ၿပီး၊ ဆက္မစီးရဲေတာ.ဘူးဆိုရင္ ေတာ.၊ စက္ဘီးစီးတက္သြားမွာမဟုတ္ဘူး၊ ဒီလိုပဲတက္ခ်င္တဲ.ဆႏၵကအားၾကီးေနေတာ.၊ နာတာကိုသီးခံၿပီးဆက္ေလ.က်င္.၊ မ်ားမ်ားေလ.က်င္.ေတာ.တက္သြားရတယ္၊ အေရးၾကီး ဆုံးကေတာ.၊ ကိုယ္မွာဘာလုပ္မယ္ဆိုတဲ.၊ ရည္မွန္းခ်က္ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ.၊ ရင္ထဲမွာ ကိန္းေအာင္းေနရမယ္၊ ရည္မွန္းခ်က္ရွိမွ၊ ကိုယ္မွာၾကိဳးစားခ်င္တဲ. စိတ္ဓါတ္ကရွင္သန္ေန မွာ၊  အေပ်ာ.စားလုံ.လၿဖင္.ၿမင္.မားေသာ၊ ရည္မွန္းခ်က္ကိုမေလ်ွာက္လမ္းနိုင္ဘူးတဲ.၊ တာ ေၾကာင္.အလုပ္တစ္ခုခုကို၊ လုပ္မယ္ဆိုရင္ဝီရိယကို၊ မ်ားမ်ားအားစိုက္ၿပီး၊ ၾကိဳးစားသင္. တယ္။ ဘယ္ေလာက္ခက္ခဲ.တဲ.၊ အရာဝတၳဳၿဖစ္ေနပါေစ၊ ၾကိဳးစားခ်င္းကိုမေက်ာ္လြန္နိုင္ပါ ဘူး၊ ၾကိဳးစားေနတဲ.လူတစ္ေယာက္ကို၊ ကံၾကမၼာကလဲအၿမဲတမ္း၊ ဥေပကၡာၿပဳေနမွာမဟုတ္ ပါဘူး၊ အဓိက ကေတာ.၊ စိတ္ဓါတ္မက်ဖို.က၊ အေရးၾကီးတယ္။ စိတ္ဓါတ္က်ရင္ေတာ.၊  အဲ.ဒီအလုပ္က၊ ေအာင္ၿမင္နိုင္ေတာ.မွာမဟုတ္ဘူး၊ဇနကမင္းသားဆိုတာ၊ ၾကားဖူးၾကမွာ ေပါ.၊ ပင္လယ္ထဲကိုသေဘာၤနဲ.၊ ခရီးေလ်ာက္လာတဲ.ခ်ိန္မွာ၊ ပင္လယ္အလယ္ေကာင္ေရာ က္ေတာ.၊ မုန္တိုင္းေၾကာင္.သေဘာၤပ်က္ၿပီး၊ လူအမ်ားစုကေၾကာက္ၿပီး၊ ေအာ္ငိုေနတဲ.အခ်ိ န္မွာ၊ ဇနကမင္းသားက၊ စားစရာအစားအစာေတြကို၊ အားရွိေအာင္စားၿပီး၊ သေဘာၤရဲ.၊ အမို းေပၚတက္သြားတယ္။ သေဘာၤေရေတြၿမဳပ္ၿပီဆိုတာနဲ.၊ ေရထဲခုံခ်ၿပီးေရစကူးေတာ.တယ္။ ေလမၿမင္မိုးမၿမင္ပင္လယ္ေကာင္ၾကီးမွာ၊ အားကုန္ခံၿပီးကူးေနတာ၊ အရႈးပဲလို.ထင္ခ်င္ထင္ ေနမယ္၊ တာေပမယ္.ဇနကမင္းသားရင္ထဲမွာ၊ေယာက်ာ္းေကာင္းရဲ.ဝိီရိယဆိုတာ၊ ေသမွ ေလ်ာ.သင္.တယ္လို.၊ သတ္မွတ္ထားၿပီးအလကားေတာ.၊ အေသမခံနိုင္ဘူးဆိုၿပီး၊ ကမ္း ေၿခမၿမင္ရေပမယ္.၊ ပင္လယ္ထဲကိုကူးခတ္ေနတယ္။ ခုနစ္ရက္ေလာက္ကူးခတ္ၿပီးေနာက္ ဆုံးေတာ.၊ မဏိေမခလာနတ္သမီး၊ ကယ္တင္ၿခင္းခံရၿပီး၊ အသက္ေပးကလြတ္ေၿမွာက္ သြားရတယ္၊ တာဟာဘာေၾကာင္.လဲလို.၊ သုံးသပ္ၾကည္.လိုက္ရင္၊ ၾကိဳးစားတဲ.ေနလူကို၊ ကံတရားကပစ္မထားဘူးဆိုတာပဲ၊ တကယ္လို.သာသူလဲ၊ သူမ်ားလိုငိုရီေနၿပီး၊ ပင္လယ္ထဲ ကိုမကူးခတ္ခဲ.ဘူးဆိုရင္၊ နတ္သမီးကလဲကယ္တင္မွာမဟုတ္ဘူး၊ ပညာေရးမွာၿဖစ္ၿဖစ္၊ စီး ပြားေရးမွာၿဖစ္ၿဖစ္၊ အလုပ္တစ္ခုခုကိုလုပ္ၿပီဆိုရင္၊ တစ္ၾကိမ္နွစ္ၾကိမ္လုပ္လို.၊ မၿဖစ္ဘူးဆိုၿပီ း၊ စိတ္ဓါတ္မက်သင္.ဘူး၊ ေနာက္မဆုတ္သင္.ဘူး၊ ဒီေန.မၿဖစ္ရင္ေနာက္ေန.ၿဖစ္မွာပဲဆိုၿပီး၊ ထပ္ခါထပ္ခါၾကိဳးစားေနရမယ္၊ မီးသိီးကိုဖန္တီးတဲ.၊ ပညာရွင္ဆိုတာလဲၾကားဖူးမွာေပါ.၊ သူ မွာလဲအၾကိမ္ေပါင္းအမွားေပါင္းေသာင္းခ်ီၿပီးမွ၊ ေနာက္ဆုံးေတာ.ေအာင္ၿမင္သြားတယ္။ တ ကယ္လို.သာ၊ သူသာတစ္ၾကိမ္နွစ္ၾကိမ္လုပ္ၿပီး၊ ေနာက္ဆုတ္လိုက္ရင္၊ အရႈံးေပးလိုက္ရင္၊  ခုလိုေမွာင္မဲတဲ.ညမိုက္အခ်ိန္မွာ၊ အလင္းေ၇ာင္ၿမင္ရမွာမဟုတ္ဘူး၊ လူတိုင္းလူတိုင္းမွာ၊ အ ခက္ခဲကို၊ ေက်ာ္ၿဖတ္ရမယ္၊ အခက္ခဲကိုမေက်ာ္ၿဖတ္ပဲနဲ.၊ ပန္းတိုင္ကိုေရာက္နိုင္မွာမဟုတ္ ဘူး၊ ပန္းတိုင္ကိုေလွ်ာက္လွမ္းေနတဲ.အခ်ိန္မွာ၊ အခက္ခဲမ်ိဳးစုံ၊ အေနွာက္ယွက္မ်ိဳးစုံနဲ.ေတြ. ရမယ္၊ အဲ.ဒီလိုေတြ.တဲ.ခ်ိန္မွာ၊ စိတ္ဓါတ္က်မသြားဖို.၊ အရမ္းအေရးၾကီးတယ္။ အခက္ခဲဆို တာလူေတြကို၊ စမ္းသပ္တယ္၊ ေနာက္ၿပီးလူေတြက်န္.ခိုင္ေအာင္စြမ္းအင္ေတြေပးတယ္လို.၊ ယူဆသတ္မွတ္၊ သူမ်ားေတာင္ၿဖစ္နိုင္ေသးတာ၊ ငါကေရာဘာလို.မၿဖစ္နိုင္တာလဲလို.၊  ကို ကိုယ္အားေပး၊ သူတို.ကလဲထမင္းစားတယ္၊ ငါကလဲထမင္းစားတယ္၊ ထမင္းစားေနတဲ.လူ ခ်င္းအတူတူ၊ သူတို.ကေအာင္ၿမင္တဲ.လူတစ္ေယာက္ၿဖစ္ေနတယ္၊ ငါကေရာဘာလို.မ ေအာင္ၿမင္ရမွာလဲ၊ စိတ္မွာနွလုံးသြင္းၿပီး၊ ၾကိဳးစားခ်င္တဲ.စိတ္ကို၊ အၿမဲေမြးဖြားေပးေနရမယ္။ ဘဝတစ္ခုကိုရဖို.ဆိုတာ၊ အင္မတန္မွခဲရင္းတယ္၊ အဲ.ဒီခဲ.ရင္းတဲ.ဘဝကို၊ ရလာၿပီဆိုေတာ. ၊ ကိုယ္.ဘဝကိုတန္ဖိုးရွိေအာင္၊ တန္ဖိုးၿမင္.ေအာင္၊ အၿမဲၿမင္.တင္ေပးသင္.တယ္။ ရိုးရိုးသာ မန္ဘဝေလးနဲ.၊ မေက်နပ္တင္းတိမ္သင္.ဘူး၊ တာေၾကာင္.ပထမဦးဆုံး၊ ကိုကိုယ္ကို.အၿမင္ .ေရာက္ေအာင္ၾကိဳးစားသင္.တယ္၊ ကိုယ္ကအၿမင္.ေနရာကိုေရာက္ၿပီဆိုရင္လဲ၊ ကိုယ္မိဘ ေဆြမ်ိဳးအသိုင္းအဝိုင္းကို၊ ေဖးမသင္.တယ္၊ ေနာက္ၿပီးလူတစ္ေယာက္ရယ္လို.၊ ၿဖစ္လာၿပီဆိုရင္လဲ၊ လူမ်ိဳးဘာသာဆိုတာ၊ ရွိမွာအမွန္ပဲ၊ ကမၻာမွာလူတိုင္းလူတိုင္းက၊ ကိုယ္ ဘာသာကိုယ္လူမ်ိဳးအတြက္၊ တစ္ေထာင္.တစ္ေနရာစီကေန၊ လုပ္ေဆာင္ေနၾကတယ္။ ကို. မွာလဲ၊ လုပ္ေပးနိုင္လုပ္ေဆာင္နိုင္တဲ.၊ ရႈေထာင္.ကေနၿပီး၊ လူမ်ိဳးဘာသာအတြက္၊ လုပ္ေပး ရမယ္၊ လူဆိုတာကိုယ္အိတ္ထဲ၊ ကိုယ္ပါးစပ္ထဲပဲ၊ ထည္.ေနလို.မၿဖစ္ဘူး၊ ပတ္ဝန္းက်င္အ သိုင္းအဝိုင္း၊ လူမ်ိဳးဘာသာနဲ.၊ ေရာေနွာၿပီး၊ ကိုယ္လုပ္နိုင္တာကို၊ လုပ္ေပးရမယ္၊ တာမွလူ. ဘဝရလာတာ၊ တန္္ဖိုးရွိသြားမယ္။ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား၊ အၿမင္.ကိုေရာက္သြားၿပီဆိုရင္၊ ေအာက္ေၿခကိုေမ.တက္တယ္။ ေအာက္ေၿခဆိုတာ၊ ကိုယ္အၿမင္.ကိုေရာက္ေအာင္၊ သူက တြန္းေပးလိုက္တာပါ၊ တာေၾကာင္.ေအာက္ေၿခကိုဘယ္ေတာ.မွ၊ မေမ.ေကာင္းဘူး၊ မေမ. သင္.ေသာအရာဆိုတာ၊ သုံးမ်ိဳးရွိတယ္။ (၁) မိမိဘဝ (၂) မိမိေမြးရာေဒသ (၃)မိဘ ဒီသုံးမ်ိဳ းကိုဘယ္ေနရာေရာက္ေနေရာက္ေန၊ ဘယ္ေလာက္ၿမင္.တဲ.ဘဝေရာက္ေနေရာက္ေန၊ မ ေမ.သင္.ဘူး၊

ေꨀꨣꨵꨟꨤꨓ္ꨟဝ္းꨁဝ္ ꨷ !

ေꨀꨣꨵꨟꨤꨓ္ꨟဝ္းꨁဝ္ ꨷ !  
‘‘လိူတ္ꨳ’’ ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ မꨓ္းပꨱꨓ္သီလꨰင္ေသ ꨬꨓပꨓ္တꨤင္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္။
‘‘တꨯး’’ ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵ ပြင္ꨲဝꨣꨳ ꨀူꨓ္းမီꨳꨕိင္ꨳ၊ ꨀူꨓ္းေမꨣပူꨀ္းပြင္မူိင္းꨟင္းေꨁꨣ၊ ꨀူꨓ္းꨟꨀ္ꨵလြင္ꨳလြတ္ꨳလꨰဝ္းသဝ္းေꨁꨣ။
ꨓ္ꨮးလုမ္ꨳꨘꨣꨵꨓꨯꨵ တꨯးꨟဝ္းေꨀꨣꨳ ပꨱꨓ္ꨁူိဝ္းလိူတ္ꨳꨟတ္းꨟꨤꨓ္မꨣး ꨁူိဝ္းꨓုိင္ꨳꨓꨯ ꨕ္ꨮေတꨡမ္ꨲထꨱင္လꨯꨳ။
(1) လူိတ္ꨳတꨯꨳ ယꨤမ္ꨳလꨰင္ ꨀုိꨀ္းပိုꨓ္းမꨣးေသꨡမ္ꨲꨀꨣး
(2) လိူတ္ꨳတꨯး တုိꨀ္ꨵလꨰင္ ꨀုိꨀ္းပုိꨓ္း
(3) လူိတ္ꨳတꨯး ေတသုိပ္ꨲလꨰင္ ꨀုိꨀ္းပိုꨓ္းꨀꨮꨣꨲထꨰင္ꨳ ေတꨣꨲꨀမ္ꨲꨕꨣꨲသုတ္းသꨱင္ꨳယူꨲ။
တꨣꨲꨁူိဝ္းꨀူꨓ္းꨓုိင္ꨳꨁူိဝ္း ေတတူိဝ္းတြꨓ္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္ မီးꨓမ္ꨵꨅ္ꨮꨀꨰꨓ္ꨲꨁꨰင္ေသ ေမꨣꨁုိင္ပြင္ꨓꨣꨳꨀꨤꨓ္ꨀူꨳပူိင္ ꨟꨮ္ꨳꨁုိꨓ္ꨳယ္ꨮꨲမ္ꨮꨲသုင္ꨓꨓ္ꨵ တꨀ္းေတ လꨯꨳမီးပိုꨓ္း၊ တꨀ္းေတလꨯꨳꨟူꨵ ပိုꨓ္းꨁူိဝ္းꨅဝ္ꨳꨀဝ္ꨲ ꨡြꨓ္တꨤင္းယဝ္ꨵ။ တꨯးꨟဝ္းꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္ꨀူꨓ္းမီးပုိꨓ္း မꨓ္ꨳꨀꨰꨓ္ꨲꨓꨰꨓ္ꨳꨓꨣꨁူိဝ္းꨓုိင္ꨳꨬလꨳ ေꨀꨣꨵ ꨟꨤꨓ္တꨯးꨟဝ္းꨁဝ္ ယꨣꨲေပꨁꨤꨓ္ꨵလူꨡꨤꨓ္ꨲပိုꨓ္း။ ေတꨣꨳꨀူꨓ္းမꨤင္ꨁူိဝ္း ꨡမ္ꨲမီးပိုꨓ္းမꨓ္ꨳꨀꨰꨓ္ꨲသင္၊ ယင္းꨁူင္တꨰမ္ꨳပꨱꨓ္ ပုိꨓ္းပြမ္ (ယင္းꨟိမ္ လိပ္းꨟိမ္လꨰင္ ꨡဝ္ပုိꨓ္းပိူꨓ္ꨳ) ေသ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ပိုꨓ္းꨁဝ္ သုိပ္ꨲသꨤꨯꨅ္ꨮꨁူိဝ္းꨁဝ္ꨀꨮꨣꨲယူꨲ။ တꨯးꨟဝ္းပꨱꨓ္ ꨁူိဝ္းꨀူꨓ္းမီးပုိꨓ္း၊ မီးမူိင္း၊ မီးꨕိင္ꨳ -ꨁူိဝ္းꨓုိင္ꨳꨓꨯꨵ ꨁတ္းꨅ္ꨮ ꨟꨮ္ꨳꨟူꨵပိုꨓ္းတꨯးꨬလꨳ။ ေပꨣးꨟူꨵပိုꨓ္းယဝ္ꨵꨅုိင္ ဝꨯꨵꨅ္ꨮမꨓ္ꨳꨀꨰꨓ္ꨲ လြင္ꨳလူꨉ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨀဝ္ꨲပꨱꨓ္ꨁူိဝ္းလူိတ္ꨳတꨯးတꨣꨵ။ ဝꨯꨵꨅ္ꨮꨟꨀ္ꨵ ꨅူိဝ္ꨵꨅꨤတ္ꨳ လြင္ꨳꨅဝ္ꨳꨀဝ္ꨲ ပꨱꨓ္တꨯးꨁူိဝ္းလူင္တꨣꨵ။ လူိတ္ꨳတꨯးလꨰင္ꨟꨤꨓ္ ꨡꨓ္ပူꨲမြꨓ္ꨲꨟဝ္းꨁဝ္ ယြမ္ꨵသီမꨓ္းမꨣးꨓꨓ္ꨵ ꨟꨮ္ꨳသုိပ္ꨲလꨰင္ꨓ္ꨮး လူိတ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨀဝ္ꨲတꨣꨵ။
သ္ꨮꨲ ꨷ ꨟဝ္းသုိပ္ꨲလူတူꨉ္း လြင္ꨳလူိတ္ꨳတꨯးလꨰင္ꨟꨤꨓ္ ပꨤꨓ္ပူꨲမြꨓ္ꨲꨟဝ္းꨁဝ္ မူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲꨓꨓ္ꨵေသ ꨡဝ္မꨣးယြမ္ꨵသ္ꨮꨲ လူိတ္ꨳꨟꨤꨓ္ꨟဝ္းꨀြꨓ္ꨲ။
ꨅꨱမ္မူိဝ္ꨳ BC 2000 (ပူꨓ္ꨵမꨣး 4000) ပီလူိဝ္ꨓꨓ္ꨵ တꨯးꨟဝ္း တုိꨓ္းပꨱꨓ္မꨣး ꨁူိဝ္းမီးမူိင္း မီးꨅဝ္ꨳ မီးꨅြမ္။ ေမꨣꨟꨀ္ꨵꨟြမ္ လြင္ꨳလြတ္ꨳလꨰဝ္း၊ ေမꨣ ꨅ္ꨮသꨰဝ္း လြင္ꨳပူိꨓ္ꨳတꨱꨀ္းꨓꨱꨀ္းꨬပꨵꨀိꨓ္ေသ ေမꨣလုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵ ꨬꨓပꨓ္လြင္ꨳ လူိတ္ꨳလꨰင္ꨟꨤꨓ္တꨯးမꨣး ꨅꨱမ္ပꨤꨓ္ပူꨲပꨤꨓ္မြꨓ္ꨲꨟဝ္းꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ လူိတ္ꨳတꨯးꨟတ္းꨟꨤꨓ္ ပူꨲမြꨓ္ꨲ ꨓꨤꨯးယꨣꨳꨟဝ္းꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵ တိုꨓ္းေတလꨯꨳလꨰင္ ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ထုိင္ တမ္ꨳတီꨳ ꨓ္ꨮးလိူတ္ꨳꨟဝ္း ေတꨣꨲꨅူဝ္ꨳေတꨣꨲပꨤꨓ္ ေတꨣꨲထုိင္ လုꨀ္ꨳသုိပ္ꨲလꨤꨓ္ယူꨲ။
          ꨕူꨳလူင္ꨵပိုꨓ္းꨁဝ္ လꨤမ္းဝꨣꨳ မူိဝ္ꨳ BC 2000 လိူဝ္ (ပူꨓ္ꨵꨓꨣးသီꨲꨟꨱင္ပီလူိဝ္)ꨓꨓ္ꨵ ꨁူိဝ္းတꨯးꨓꨯꨵ လုꨀ္ꨵတီꨳ လꨯြꨡꨤꨯꨳတꨯး (ꨟြင္ꨵ) လꨯြꨡꨤꨓ္ꨳတꨯး ꨓ္ꨮးမူိင္းမုꨓ္ꨲꨀူဝ္းရီးယꨣး လူင္းမꨣး သဝ္းသꨤင္ꨳဝꨯꨵ တမ္ꨳတီꨳ ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵꨓꨓ္ꨵေသ ꨬတꨲတင္ꨳပꨱꨓ္မူိင္းဝꨯꨵ။ (ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ တꨯးꨟဝ္းꨡဝ္ ꨬမꨳꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳလူင္ꨓꨓ္ꨵ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ ꨟူဝ္ꨵမူိင္းꨬလꨳ ꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ‘‘ꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵ’’၊ ꨬꨁꨲꨁဝ္ꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ‘‘ꨟꨮꨤင္ꨳေꨟꨣꨳ’’ ပြင္ꨲဝꨣꨳ ꨬမꨳꨓမ္ꨵလိူင္၊ ꨡင္းꨀိတ္းꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ꨡဝ္တီꨳပြင္ꨲ ꨬမꨳꨓမ္ꨵလူိင္ေသ ꨟြင္ꨵဝꨣꨳ Yellow River  ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ပꨱꨓ္ꨟူဝ္ꨓမ္ꨵꨬလꨳ ‘‘ꨟြင္ꨵꨟူဝ္’’ꨓꨯေꨀꨣꨳဝꨣꨳ)။ ꨁူိဝ္းꨬꨁꨲꨓꨯꨵ မီးဝꨯꨵ ꨕꨤꨯꨲꨟြင္ꨲꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္း ꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္မူိင္းတီꨳယူꨲ ꨡူꨲတီꨳꨓြꨓ္းတꨯးမꨣး ꨅꨱမ္ꨀြꨓ္ꨲ ꨓꨯ ꨕူꨳလူင္ꨵပိုꨓ္း Professor Douglas ꨬလꨳ Mr. Hal let ꨁဝ္ ꨟꨓ္ထုိင္မꨀ္းမꨓ္ꨳꨓင္ꨲꨓꨯေသ တꨰမ္ꨳꨬꨓဝꨯꨵꨓ္ꨮးပပ္ꨵ  Historical Sketch of the Shan ယဝ္ꨵ။ ꨓ္ꨮးပပ္ꨵ Shan at Home ꨡꨓ္ Milne, Leslies (Mrs.) ေꨀꨣꨳ တꨰမ္ꨳဝꨯꨵꨓင္ꨲꨓꨓ္။ ငူိꨓ္ꨳꨁူိဝ္းꨀူꨓ္းꨓုိင္ꨳꨁူိဝ္း လုꨀ္ꨵတီꨳလ္ꨮမꨣးꨓꨯ ꨕ္ꨮေꨀꨣꨳ ꨡမ္ꨲ ꨅꨤင္ꨳလꨤတ္ꨳလꨯꨳ တꨰတ္ꨳေတꨣးေသတꨣꨵ ꨡꨓ္ꨕူꨳလူင္ꨵပုိꨓ္းꨁဝ္ လꨤမ္းဝꨯꨵꨓꨯꨵꨬတꨵ ပꨱꨓ္လူꨉ္ꨳ ꨡꨓ္ꨁဝ္ယုိꨓ္ꨳꨟꨓ္ထုိင္ ꨅြမ္းꨓင္ꨲ ꨁဝ္ꨁူꨓ္ꨵ ꨁꨮꨣꨵꨟꨓ္ꨓꨓ္ꨵꨀူꨉ္း။ ꨁူိဝ္းတꨯးꨟဝ္း ꨅဝ္ꨵေသ ပိုꨓ္းꨡꨓ္တꨰမ္ꨳဝꨯꨵꨓꨯꨵꨀြꨓ္ꨲꨓꨯ ꨕ္ꨮေတꨡမ္ꨲထꨱင္လꨯꨳ။
 
မူိင္းꨅူꨳ (မူိင္းသူိဝ္) Tsu (or) Tso (BC 1122-222) 
          ꨁူိဝ္းꨀူꨓ္းꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ယူꨲꨅမ္ꨁူိဝ္းသင္ေꨀꨣꨳ တုိꨓ္းလꨯꨳမီး လြင္ꨳꨀꨱဝ္ꨲꨁြင္ꨳꨀꨓ္ တင္းꨁူိဝ္းꨟိမ္းꨟြမ္းꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ ꨁူိဝ္းတꨯးꨟဝ္းꨓꨯꨵ လꨯꨳယူꨲ ꨅမ္ꨁူိဝ္းꨬꨁꨲ (ပꨀ္ꨵ Bak (ꨟြင္ꨵ) ꨁူိဝ္ꨳေꨟꨣꨳ) မꨣးꨬလꨳ တင္းꨬꨁꨲေသ မီးလြင္ꨳꨀꨱဝ္ꨲꨁြင္ꨳ ꨀပ္းꨀꨤꨯꨲꨀꨓ္ တင္းꨓမ္ယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨟြင္ꨵတꨯးဝꨣꨳ ‘‘ပꨣးယီꨳ’’ ꨡမ္ꨲꨓꨓ္ ‘‘ပꨤꨯꨳယီး’’ ေသ ပြင္ꨲဝꨣꨳ ‘‘ꨀူꨓ္းလူိင္း Barbarians ꨡမ္ꨲꨓꨓ္ ꨀူꨓ္းꨓုင္ꨳသူိဝ္ꨳꨁူဝ္းꨕူိꨀ္ꨲ ꨁူဝ္းꨁꨤဝ္’’ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨡꨓ္ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨟြင္ꨵꨟဝ္း ဝꨣꨳ ꨀူꨓ္းလူိင္း Barbarians ꨓꨯꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨓꨯꨵ လူိဝ္ေသ ꨁူိဝ္းꨁဝ္ ꨁဝ္တုိꨓ္းတꨰမ္ꨳဝꨣꨳ ပူိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ ꨀူꨓ္းꨟꨤꨯꨵꨀူꨓ္းလူိင္းလြꨓ္ꨵလြꨓ္ꨵ။ ထꨰင္ꨳပူိင္ꨓုိင္ꨳ ꨁဝ္ꨁ္ꨮꨳꨟꨮ္ꨳ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းꨁဝ္ တူꨉ္းပုိꨓ္းꨁဝ္ ꨟꨮ္ꨳꨁဝ္ꨁုိꨓ္းꨟꨓ္တူဝ္ꨁဝ္ ပꨱꨓ္ယ္ꨮꨲေꨀꨣꨳ ပꨱꨓ္လꨯꨳယူꨲ။ ေပꨣးလꨤတ္ꨳꨀꨓ္သုိဝ္ꨳသုိဝ္း ꨀꨤပ္ꨳပꨤꨓ္မူိဝ္ꨳ ꨓꨓ္ꨵ ꨕ္ꨮေꨀꨣꨳ ေတꨡမ္ꨲပူိင္ꨳꨕ္ꨮ။ တꨯးꨟဝ္း ေမꨣယꨱပ္ꨵꨓုင္ꨳ သူိဝ္ꨳꨁူဝ္းꨕူိꨀ္ꨲ ꨁူဝ္းꨁꨤဝ္ꨓꨯ ေတꨡမ္ꨲလူိင္းတꨤꨓ္ꨲ ꨅူိဝ္းꨡꨓ္ꨓုင္ꨳꨓင္သတ္း ꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵꨬသꨳ။
          မူိင္ꨳꨅူꨳꨓꨯꨵ ꨕူꨳꨁူꨓ္ꨵꨁꨮꨣꨵပိုꨓ္းꨁဝ္ဝꨣꨳ ပူꨀ္းတင္ꨳမူိင္း မꨓ္ꨳꨀꨰꨓ္ꨲ မူိဝ္ꨳ BC 1122 ꨓꨯေသတ ပုိꨓ္းတꨯးမူိဝ္ꨳꨅဝ္ꨵေသꨓꨯꨵ ꨡꨓ္ꨡမ္ꨲꨟူꨵ ꨅြမ္းꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ေတမီးမꨣးတင္းꨓမ္ယူꨲ။ ꨁုꨓ္တꨯးမူိင္းꨅူꨳꨓꨯꨵ ပူꨀ္းတင္ꨳꨅုိင္ꨳမူိင္း တမ္ꨳတီꨳ ထုင္ꨵꨓမ္ꨵယꨤꨓ္ꨬꨅꨳ(ꨓမ္ꨵသꨤꨯးꨁမ္း)သုꨓ္ꨀꨤင္ မူိင္းꨬꨁꨲယꨤမ္းလꨱဝ္ေသ ꨀြꨓ္းꨅုိင္ꨳထုိင္ ꨟူꨬပꨳ၊ ꨟူဝ္ꨓꨤꨓ္ꨲ၊ ꨀုꨉ္ꨲꨅူိꨮဝ္း ꨬလꨳ ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵယဝ္ꨵ။ လꨯꨳဝꨣꨳပꨱꨓ္ꨅဝ္ꨳေꨟꨣသꨰင္ ꨕꨤꨯꨲတ္ꨮꨳမꨓ္းꨅဝ္ꨳ မီးမူိင္းေꨟꨣꨁမ္း (20) မူိင္းေသ လꨯꨳဝꨣꨳ ပꨱꨓ္မူိင္းꨟူမ္ꨳတုမ္ယူꨲ။ မူိင္းပꨤင္ (Pang)၊ မူိင္းပꨣး Pa ၊ မူိင္းလူင္ (Long) ၊ မူိင္းသိင္ (Tsen)၊ မူိင္းထꨰꨓ္ꨳ (Techen)၊ မူိင္းꨓꨣးꨁီး (Na Khi)၊ မူိင္းငူး (Ngu)၊ မူိင္းငိဝ္ꨵ (Ngio)၊ မူိင္းꨬပꨵငꨤꨯꨳ (Pegnai) ꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္မူိင္းꨅုိဝ္ꨳသꨱင္္ ယ္ꨮꨲ ꨡꨓ္ꨁဝ္ꨳပꨣး ꨓ္ꨮးသုိင္ꨲꨅုိင္ꨳမူိင္းꨅူꨳယဝ္ꨵ။ လꨯꨳဝꨣꨳ မူိင္ꨳꨅူꨳꨓꨯꨵ ꨟုိင္ယုိꨓ္းေတꨣꨲထုိင္ BC 220 ꨬလꨳ တင္းꨬꨁꨲ လꨯꨳေတꨣꨲသူꨳꨀꨓ္မꨣး တင္းꨓမ္ေသ ꨅုꨀ္းမꨓ္ꨳမꨣး ꨟꨱင္ပီလူိဝ္ယူꨲ။
တꨣꨲေတꨅုꨀ္းမꨓ္ꨳလꨯꨳ ꨓ္ꨮးꨬꨀꨳꨟိမ္းꨟြမ္းꨓꨓ္ꨵ ယူꨲလြꨀ္ꨲယူꨲလꨤꨯꨬတꨵ ꨡမ္ꨲလꨯꨳ။ တꨣꨲေတတင္ꨳ ꨁူိဝ္းꨓုိင္ꨳꨁူိဝ္း ꨟꨮ္ꨳမꨓ္ꨳꨀုိမ္းꨓꨓ္ꨵ မူိꨓ္ꨓင္ꨲ လꨯꨳလတ္းꨁꨤမ္ꨳꨓမ္ꨵꨅꨰဝ္ꨳ တꨀ္းေတလꨯꨳ လိူꨀ္ꨳတီꨳယꨓ္မꨓ္ꨳ ပꨓ္ꨳတီꨳလီယိပ္း ꨅုိꨓ္ꨲလိပ္းယꨓ္ꨁꨣ ꨟꨣလꨤꨯးပူꨓ္ꨵလြတ္ꨳတꨣꨲေသꨲယူꨲ။  တꨣꨲ ꨁူိဝ္းတꨯးꨟဝ္း မူိင္းꨅူꨳ ေတတင္ꨳမူိင္းလꨯꨳ ꨡꨤꨓ္ꨲꨟူဝ္ꨟꨱင္ပီꨓꨯꨵ  မူိဝ္ꨳ BC 880 ꨁူိဝ္းတꨯး မူိင္းꨅူꨳꨬလꨳ ꨬꨁꨲ ꨡꨓ္ꨬတꨲတင္ꨳ ‘‘မူိင္းသ်ိꨓ္း’’ T’sin ꨡꨓ္မီးꨕꨤꨯꨲꨟူဝ္ꨓမ္ꨵ ꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵꨓꨓ္ꨵ ပꨱꨓ္သုိꨀ္းꨀꨓ္ေသ ꨁုꨓ္တꨯးမူိင္းꨅူꨳ တုိꨀ္းသိမ္းꨡဝ္လꨯꨳ မူိင္းသ်ိꨓ္းယဝ္ꨵ။ မူိင္းꨬꨁꨲꨟꨤꨓ္ꨵ (Han) ꨁဝ္တင္းသꨱင္ꨳ ေတꨣꨲထုိင္ ꨓမ္ꨵယꨤꨓ္ꨬꨅꨳꨓꨓ္ꨵ မီးတ္ꨮꨳမုိဝ္း မူိင္းꨅူꨳမꨣး။
 
ꨀြပ္ꨳသင္ တꨯးꨟဝ္းဝꨣꨳ ꨟဝ္းပꨱꨓ္ꨁူိဝ္းသူိဝ္
          မူိဝ္ꨳ BC 700 ꨅဝ္ꨳေꨟꨣသꨰင္မူိင္ꨳꨅူꨳ ꨡꨓ္ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္သူိဝ္ꨟꨤꨓ္ ꨀိူတ္ꨲꨟꨓ္ꨓꨣꨳယဝ္ꨵ။ မူိဝ္ꨳမꨓ္းꨅဝ္ꨳ လꨱꨀ္ꨵꨓꨓ္ꨵ ယြꨓ္ꨵေပꨣꨳꨬမꨳ သꨱင္ꨳꨀꨤမ္ꨲပꨰတ္ꨳꨬလꨳ ꨅင္ꨲမီးသူိဝ္ꨕူိꨀ္ꨲတူဝ္ꨓိုင္ꨳ ꨡꨓ္မီးလုꨀ္ꨳꨓြင္ꨵတꨬပး မြꨀ္ꨳꨟꨣꨳသိပ္းꨓꨓ္ꨵ မꨣးꨟꨓ္လုꨀ္ꨳꨡြꨓ္ꨲꨟꨯꨳꨬလꨳ ꨅုမ္းသူိဝ္ꨕူိꨀ္ꨲ ꨓꨓ္ꨵ ꨅင္ꨲမꨣးတုိꨀ္းꨓူမ္းပꨓ္မꨓ္းꨅꨤꨯးေသ ေꨀꨣꨵယ္ꨮꨲမꨣးယဝ္ꨵ။ ဝꨤꨯးေသ မꨓ္းꨅဝ္ꨳပꨱꨓ္ꨁုꨓ္မꨣး ꨅင္ꨲꨡမ္ꨲလုိမ္း ꨀုင္ꨲမုꨓ္သူိဝ္ꨕူိꨀ္ꨲေသ  ꨅင္ꨲꨡဝ္သူိဝ္ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ ꨁူိင္ꨳမꨤꨯမꨣးꨬလꨳ တꨯးꨟဝ္းေꨀꨣꨳ ꨅင္ꨲသုိပ္ꨲꨡဝ္သူိဝ္ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ ꨁူိင္ꨳမꨤꨯꨅူိဝ္ꨵꨁူိဝ္းꨟဝ္းမꨣးယဝ္ꨵ။ (ꨡူꨳꨟဝ္းပꨱꨓ္သူိဝ္ ꨬမꨳ ꨟဝ္းပꨱꨓ္ꨀူꨓ္းေသ ꨟဝ္းပꨱꨓ္လုꨀ္ꨳꨁုိင္ꨳသတ္းꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳꨓꨯ ပြင္ꨲꨅ္ꨮေသꨀမ္း)။
မူိဝ္ꨳ BC 579 ꨅဝ္ꨳေꨟꨣသꨰင္မူိင္းꨅူꨳꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ မူိင္းသ်ိꨓ္း လꨯꨳမီးလြင္ꨳꨀပ္းသုိပ္ꨲ ꨀꨤꨓ္မူိင္းꨀꨓ္မꨣးေသ ꨘိင္ꨳထုင္ꨳတꨯးꨬလꨳ ꨬꨁꨲပꨰꨀ္ꨲ ပူိင္ꨳꨀꨓ္ဝꨯꨵꨓꨯ ꨕူꨳတꨰမ္ꨳပိုꨓ္း Parker တꨤင္ꨲꨕုိꨓ္မꨤꨯဝꨯꨵယူꨲ။ ꨓꨯꨵꨬꨓပꨓ္ဝꨣꨳ ꨬတꨲတင္ꨳမူိင္းꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳꨬလꨳဝꨣꨳ ေတလꨯꨳတုိꨀ္းꨕꨓ္းꨀꨓ္တꨣꨲေသꨲ မꨤင္ပြꨀ္ꨳ ꨀုိင္ꨲလီ ꨀပ္းသုိပ္ꨲꨀꨓ္ေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳမီးꨓꨯယဝ္ꨵ။
 
ပူိꨓ္ꨳတုိꨀ္းꨟဝ္းတုိꨀ္း
          မူိဝ္ꨳ BC 1231 ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ သ်ꨰင္းဝုတိင္း (Shang Wu Ting) ꨁြတ္ꨲꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းေသ မꨣးတုိꨀ္းꨡဝ္ မူိင္းပꨤင္ (ပꨤင္ꨟူꨳ Pang Hu) ယဝ္ꨵ။ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းတꨯးမူိင္ပꨤင္ ယူꨲတ္ꨮꨳမုိဝ္းꨁဝ္ေသ ꨟꨣလြꨀ္းလꨤꨯး တꨣꨲေတလုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵမꨣးတꨣꨲေသꨲယူꨲ။ ꨡမ္ꨲပꨯꨲꨀုိင္ꨵꨀင္ꨵ ꨅꨤင္ꨳꨟꨱတ္းꨟုိဝ္ေသတꨣꨵ ꨁြတ္ꨲတꨣမုိဝ္းဝꨯꨵ ꨟꨮ္ꨳꨀꨰꨓ္ꨲေသ မူꨀ္းထြင္းဝꨯꨵယူꨲ။ ထုိင္မꨣး BC 1122 ပꨤꨓ္ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ꨬꨁꨲသ်ꨰင္း (Shang Yin Dynasty) ꨁူိဝ္းတꨯးမူိင္းပꨤင္ ꨁြတ္ꨲတꨣမုိဝ္းꨀꨰꨓ္ꨲꨓꨰꨓ္ꨳယဝ္ꨵꨬလꨳ ꨁုိꨓ္းလုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵ ꨡြင္ꨲꨬပꨵလꨯꨳ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ꨬꨁꨲသ်ꨰင္းꨁဝ္လီငꨤမ္းယဝ္ꨵ။ လꨯꨳဝꨣꨳ လိူတ္ꨳပူမြꨓ္ꨲတꨯးꨟဝ္းꨁဝ္ တိုꨓ္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္ တုိꨓ္းꨀတ္ꨵငꨤꨓ္မꨣး ပꨤꨓ္သုိပ္ꨲပꨤꨓ္ေသ ꨬꨓလꨀ္းထꨤꨓ္ပꨓ္လုꨀ္ꨳလꨤꨓ္ဝꨯꨵယူꨲ။ မူိင္းပꨤင္ꨓꨯꨵ ꨡဝ္မူိင္းꨬꨁꨲယꨤမ္းလꨱဝ္ ပꨱꨓ္သုꨓ္ꨀꨤင္ ေသ ꨟြတ္ꨳထုိင္ ꨅူꨳꨁြၽꨤꨓ္း (Suchuan)၊ ꨟူꨬပꨳ (Hubei)၊ ꨟူဝ္ꨓမ္ꨵ (Honam)၊ ꨀူꨉ္ꨳꨁ်ꨱဝ္ (Kwei Chow) ေတꨣꨲထိုင္ ꨕꨤꨯꨲꨟြင္ꨲ ꨓမ္ꨵꨟြင္ꨳꨟူဝ္ꨵ (Yellow river)ေသ မꨓ္ꨳꨀုိမ္းယုိꨓ္းꨟုိင္ ေတꨣꨲထုိင္ AD 11 ယဝ္ꨵ။ မူိဝ္ꨳမူိင္းပꨤင္ လꨯꨳယြမ္းꨀꨤꨓ္ꨵꨓꨓ္ꨵꨬတꨵ ပꨱꨓ္မူိဝ္ꨳ AD 11 ယြꨓ္ꨵလူꨉ္ꨳ ꨡမ္ꨲတဝ္ꨵလꨯꨳ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းပꨤꨓ္ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္သြင္း (Sung Dynasty) ꨡꨓ္ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းယ္ꨮꨲလူင္ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ လꨯꨳဝꨣꨳ တꨯးꨟဝ္းမူိင္းပꨤင္ တင္ꨳတူဝ္ လꨯꨳ ꨟင္းေꨁꨣ 1133 ပီ ယူꨲသဝ္းေꨁꨣလူꨉ္ꨳ လူိတ္ꨳတꨯး ꨡꨓ္ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨓ္ꨮးꨬꨀꨳ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းလူင္ꨟိမ္းꨟြမ္း ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။
 
လꨤꨯးꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္း၊ ꨟိမ္မူိင္း
          ꨕꨯးꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲꨟꨤꨓ္ꨵꨅ္ꨮလꨯꨳ တꨣꨲေတမꨯꨳယုပ္းယꨤပ္း၊ ꨁုꨓ္ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲꨟꨤꨓ္ꨵꨅ္ꨮလꨯꨳ တꨣꨲေတသိမ္းမူိင္းꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္ꨬꨁꨲ ꨁုꨓ္တꨯးေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳꨓင္ꨲꨓꨓ္။ ေပꨣးꨅြပ္ꨲတူꨉ္းပုိꨓ္းꨓꨯ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္တꨯးꨟဝ္းေꨀꨣꨳ လုꨀ္ꨵꨕꨤꨯꨲꨟြင္ꨲေသ ꨁꨮꨤꨀ္ꨳလူင္းမꨣး ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းတိꨀ္း တိꨀ္းယူꨲ။ BC 666 ꨁုꨓ္တꨯးမူိင္းꨅူꨳ ꨬမꨲꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္း သိမ္းꨡဝ္လꨯꨳ ထုင္ꨵꨀူꨉ္ꨳꨁ်ꨱဝ္။ BC 400-300 ꨓꨓ္ꨵ ꨕꨤꨯꨲတꨤင္းꨡြꨀ္ꨲ မူိင္းꨅူးꨁꨮꨤꨀ္ꨳလꨯꨳထုိင္ ပꨤင္ꨲလꨤꨯꨲလူိင္ (Yellow Sea)၊ ꨡိꨀ္ꨲꨅꨱမ္ မူိင္းငူး၊ မူိင္းယူꨉ္ꨵေသ ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းသမ္ꨵ ေတꨣꨲထုိင္လြꨯꨓꨤင္းလုိꨓ္း၊ ꨅီꨲꨁြၽꨓ္ꨲပြတ္းꨡြꨀ္ꨲ၊ ထုင္ꨵꨀူꨉ္ꨳꨁ်ꨱဝ္ꨡိꨀ္ꨲ ယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲတြꨓ္ꨳꨀꨤင္ပုꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ တꨣꨲေတꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္းꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵ တꨀ္းလꨯꨳမီး ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းꨕြမ္ꨵꨀꨓ္ ꨟူမ္ꨳꨅ္ꨮလꨱဝ္ꨀꨓ္ယူꨲ။ ထꨰင္ꨳပူိင္ꨓုိင္ꨳ မူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲꨓꨯꨵ ေပꨣးꨡမ္ꨲတိုꨀ္းꨡမ္ꨲꨕꨓ္းꨡဝ္ ꨕ္ꨮေꨀꨣꨳ တုိꨓ္းꨡမ္ꨲပꨓ္လꨤꨯလꨤꨯ။ ယြꨓ္ꨵꨓꨓ္ တꨯးꨟဝ္းꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္းမꨣး ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းꨓꨯꨵေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳလꨯꨳေꨟꨣꨳꨟိုပ္ꨳလိုပ္ꨳတုိꨀ္း (ꨡမ္ꨲꨓꨓ္) ꨟူꨉ္းꨟꨮ္ꨳꨕြမ္ꨵꨓြမ္း ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္း ꨅူိဝ္းမီးဝꨯꨵꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ မꨤင္တီꨳေꨀꨣꨳ တူꨉ္းꨓမ္ꨵလိꨓ္ꨟိꨓ္ꨕꨣ တီꨳꨟꨱတ္းလꨯꨳꨓꨣးေသ ꨬတꨲမ္ꨮꨲ။ ꨓ္ꨮးလိꨀ္ꨳလူင္တꨯးꨟဝ္းꨬတꨵ ꨡꨓ္ꨟဝ္း ꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္းမꨣး သိမ္းꨡဝ္ ꨓꨣꨳတီꨳပူိꨓ္ꨳꨓꨓ္ꨵ ꨕူꨳတꨰမ္ꨳပိုꨓ္း မူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲ ꨟဝ္းꨁဝ္ ꨀူꨉ္းတꨰမ္ꨳဝꨯꨵဝꨣꨳ ꨟဝ္းမꨣးတုိꨀ္းမူိင္းꨕꨤꨯးꨓꨯꨀူꨉ္း။ (ေတလꨯꨳဝꨣꨳ ပꨯꨤးဝူꨓ္ꨵတꨯးꨟဝ္းꨡမ္ꨲတꨰမ္ꨲ၊ ေပꨣးေတလꨤတ္ꨳꨅုိဝ္ꨳ ꨁူိဝ္းꨀူꨓ္းꨓꨯ ဝꨤꨯးမꨣး ꨅူိဝ္းလꨯꨳꨁꨤꨯꨵꨓီပꨯꨤꨳယꨤꨓ္ꨓꨓ္ꨵ ꨅꨤင္ꨳတြင္းပုိꨓ္းꨁဝ္ꨓꨯယဝ္ꨵ။)
လꨯꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္ꨬꨁꨲꨁဝ္သမ္ꨵ ꨅြမ္းꨕꨱဝ္ꨳꨡဝ္ ꨟြꨯးတိꨓ္ꨡꨓ္တꨯးယꨱပ္ꨲသိမ္းမꨣးꨓꨯေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳꨡမ္ꨲꨕိတ္း။ တꨣꨲေတ ꨕꨱဝ္ꨳလꨯꨳ မူိင္းꨅူꨳ ꨅုိင္ꨳတꨯးꨓꨓ္ꨵ လꨯꨳꨟꨓ္ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨅတ္းꨀꨤꨓ္ ꨕꨱဝ္ꨳပꨰတ္ꨳ မူိင္းꨡြꨓ္ꨲ ꨅူိဝ္းꨀမ္ꨵထꨰမ္ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္း မူိင္းꨅူꨳꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ ꨓꨯꨵꨬတꨵ ပꨱꨓ္ထုင္းလꨤꨯးꨀꨤꨓ္သုိꨀ္းꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ သင္ꨁဝ္ꨳꨅူးငဝ္ꨳမꨓ္းꨡမ္ꨲလꨯꨳ တꨀ္းေတလꨯꨳ ယꨣꨵပꨰတ္ꨳꨟိမ္းꨟြမ္းမꨓ္းꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ မူိဝ္ꨳ BC 1231 ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္း မူိင္းပꨤင္၊ မူိဝ္ꨳ BC 339 ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨅင္ꨲꨕꨰꨓ္ꨀꨤꨓ္ ꨟုပ္ꨳꨡဝ္ မူိင္းပꨣး (Pa) ꨬလꨳ မူိင္းလူင္ (Long)ယဝ္ꨵ။ ဝꨤꨯးꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ꨟꨰင္းယ္ꨮꨲမꨣးတိꨀ္း တိꨀ္း မူိင္ꨳꨅူꨳေꨀꨣꨳ ꨡꨓ္ꨀမ္ꨵꨟꨰင္းမꨓ္း မူိꨓ္ꨓင္ꨲ မူိင္းလူင္ မူိင္းပꨣးꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ဝြတ္ꨳꨀꨮꨣꨲꨬလꨳ မူိင္ꨳꨅူꨳ သုိပ္ꨲꨅုꨀ္းမꨓ္ꨳေꨁꨣေꨁꨣ ေတꨣꨲထုိင္ BC-222 ယဝ္ꨵ။ မူိင္းꨅူꨳ လꨯꨳလူꨵလꨰဝ္ယြꨓ္ꨵꨬꨁꨲ မူိဝ္ꨳ BC 222 ေသ မူိင္ꨳꨀမ္ꨵထꨰမ္ထꨰင္ꨳမူိင္ꨳꨓုိင္ꨳ မူိင္းငိဝ္ꨵေꨀꨣꨳ လူꨵပင္းꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳ BC 215 ꨓꨯယဝ္ꨵ။
တꨣꨲꨁူိဝ္းတꨯးꨟဝ္း ေတမꨓ္ꨳꨀိုမ္းယုိꨓ္းꨟုိင္ ꨡြꨓ္ꨲꨟူဝ္ꨟꨱင္ပီမꨓ္းꨓင္ꨲꨓꨯꨓꨓ္ꨵ ပူꨲမြꨓ္ꨲꨓꨤꨯꨳယꨣꨳ တꨯးꨟဝ္းꨁဝ္ လꨯꨳꨡဝ္လိူတ္ꨳတꨯး တူꨀ္းယြတ္ꨲယြမ္ꨵပုိꨓ္းမꨣး တင္းꨓမ္။ ထုꨀ္ꨲတုိꨀ္းေꨀꨣꨳတုိꨀ္း ထုꨀ္ꨲꨕꨓ္းေꨀꨣꨳꨕꨓ္း မꨤင္ပြꨀ္ꨳေꨀꨣꨳ ꨟဝ္းတꨓ္းꨡြꨓ္တꨤင္း မꨤင္ပြꨀ္ꨳေꨀꨣꨳ ပူိꨓ္ꨳတꨓ္းꨡြꨓ္ တꨤင္း မꨤင္ပြꨀ္ꨳေꨀꨣꨳ ပူိꨓ္ꨳꨁꨤင္း မꨤင္ပြꨀ္ꨳေꨀꨣꨳ ꨟဝ္းꨁင္း မꨤင္ပြꨀ္ꨳေꨀꨣꨳ ပူိꨓ္ꨳꨀူဝ္ ꨟဝ္းသမ္ꨵꨁူဝ္၊ မꨤင္ပြꨀ္ꨳေꨀꨣꨳ ꨟဝ္းꨀူဝ္ ပူိꨓ္ꨳသမ္ꨵꨁူဝ္ မီးꨓင္ꨲꨓꨯမꨣး တင္းꨓမ္။ တီꨳꨓꨯꨳ ꨟဝ္းထုꨀ္ꨲလီတြင္းဝꨯꨵဝꨣꨳ ေပꨣးꨁြꨓ္ꨳꨀꨓ္ꨟꨰင္းꨀိုꨓ္း ပူိꨓ္ꨳတုိꨓ္းꨅိမ္ꨡမ္ꨲလꨯꨳ၊ ေပꨣးယꨤꨯꨳꨀꨓ္ꨟꨰင္းတꨰꨀ္ꨲ ပူိꨓ္ꨳထꨰꨀ္ꨲ ꨡဝ္လꨯြး လꨯြးꨓꨯယူꨲ။ ေပꨣးꨁ္ꨮꨳယꨣꨵꨡꨓ္ꨟꨰင္းယ္ꨮꨲꨓꨯ ꨟဝ္းလူဝ္ꨲေမꨣꨟꨣꨅိမ္ ꨟꨮ္ꨳပူိꨓ္ꨳတꨰꨀ္ꨲယꨤꨯꨳ၊ ေပꨣးꨟဝ္းꨁ္ꨮꨳꨟꨰင္းယ္ꨮꨲ လူဝ္ꨲꨕြမ္ꨲသ္ꨮꨲꨅ္ꨮꨕꨓ္ꨳမုိဝ္းꨀꨓ္။
 
မူိင္းꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္း (Aik Lao)
          ဝꨤꨯးမူိင္းꨅူꨳလူꨵပင္းယဝ္ꨵ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨡမ္ꨲꨁ္ꨮꨳပꨱꨓ္ ꨁီꨳꨁꨣꨳꨟꨰꨓ္ꨓꨣꨳတူꨉ္းပိူꨓ္ꨳꨬလꨳ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းတꨯး ꨁꨤꨯꨵလူင္းမꨣးပြတ္းꨅꨤꨓ္း ꨟꨣꨓမ္ꨵတီꨳ ꨀိꨓ္ လိꨓ္တီꨳယူꨲ ꨡူꨲတီꨳꨓြꨓ္း ꨀြꨓ္း တီꨳမ္ꨮꨲေသ မူိဝ္ꨳ AD 47 ꨕူꨳꨡြꨓ္ ꨟူဝ္တꨯး ꨡꨓ္ꨟိꨀ္ꨳ ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္ꨀိဝ္ꨲလူင္ (Kiu Lung) ꨬတꨲတင္ꨳ ပꨱꨓ္ မူိင္းꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ မူိင္းတꨯးꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းꨓꨯꨵ ꨓꨣꨳတီꨳမꨓ္း ပꨱꨓ္တီꨳꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းꨓမ္ꨵယꨤꨓ္ꨬꨅꨳ (ꨓမ္ꨵသꨤꨯးꨁမ္း) တင္းမူတ္းယဝ္ꨵ။ ꨁြတ္ꨲ ꨕꨓ္ꨳလꨯꨳ လိူတ္ꨳတꨯးေသ AD 48 ꨓꨓ္ꨵ သိုꨀ္းတꨯးꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္း လတ္းꨁꨤမ္ꨳꨬမꨳꨓမ္ꨵꨟꨤꨓ္ꨲ ꨬမꨳꨓမ္ꨵယꨤꨓ္ꨬꨅꨳ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္းသိမ္းꨡဝ္ ꨓင္လိꨓ္ꨡꨓ္ꨬꨁꨲꨀြꨓ္းꨡုပ္ꨵဝꨯꨵꨓꨓ္ꨵꨁုိꨓ္းယဝ္ꨵ။ မူိဝ္ꨳပꨤꨓ္တꨯးꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨬလꨳတꨯး တဝ္ꨵꨟꨰင္းꨀꨓ္ဝꨯꨵယူꨲ။ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းꨬꨁꨲယ္ꨮꨲေသတꨣꨵ ꨁူိဝ္းတꨯးꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္း ꨟတ္းတꨣꨵꨁꨱင္ꨲမꨣးယူꨲ။ ꨁုꨓ္ꨬꨁꨲေꨀꨣꨵလ္ꨮေသꨡမ္ꨲဝꨣꨳ ပꨤꨓ္လ္ꨮေသꨡမ္ꨲဝꨣꨳ တုိꨓ္းလꨯꨳ ꨕꨤင္ꨵသတိꨓူိဝ္တꨯးမꨣးတꨣꨲေသꨲယဝ္ꨵ။ (ေတꨣꨲထုိင္ပꨤꨓ္မꨤဝ္ꨲꨅီꨲတူင္း တုိꨀ္ꨵဝꨣꨳ ‘‘ ꨡꨓ္ꨟဝ္း ေတလꨯꨳꨀူဝ္ꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္ꨁူိဝ္းတꨯးꨡူိဝ္ꨳ၊ ꨀူဝ္သင္ေပꨣးꨓꨯ ꨀူဝ္ꨁဝ္ꨟူꨵ ပိုꨓ္းꨁဝ္ေသ လုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵꨟဝ္းꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ၊ ꨀြပ္ꨳတꨯးꨁဝ္ꨓꨯꨵ ယူꨲꨅမ္ꨟဝ္းလူိဝ္ေသ ꨡေမꨲရိꨀꨤꨓ္ꨲ’’ꨓꨯယဝ္ꨵ) ꨀြပ္ꨳဝꨣꨳ တꨯးꨓꨯꨵ ေပꨣးမီးꨟꨰင္းမꨣး တုိꨓ္းꨟတ္းꨕုိꨓ္ꨵꨁဝ္ꨓꨯ ꨁဝ္ꨟꨓ္ထုိင္ဝꨯꨵꨓင္ꨲꨓꨓ္ တꨯးꨟဝ္းေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨓင္ꨓꨓ္ ꨀုိꨀ္းပုိꨓ္းမꨣးယူꨲ။ ပꨤꨓ္ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းꨓꨯꨵ ပꨤꨓ္ꨁုꨓ္မꨤင္ꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ ꨀꨤꨓ္ꨵပꨓ္ꨬꨁꨲ၊ မꨤင္ꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ ꨟꨱတ္းꨡူꨉ္းလီꨬꨁꨲ မꨤင္ꨁုꨓ္ေꨀꨣꨳ သꨤꨀ္ꨳꨁြꨓ္ꨲꨬꨁꨲ မꨤင္ꨁုꨓ္ေꨀꨣꨳ ꨓꨤꨀ္ꨳꨁုိꨓ္းꨬꨁꨲယဝ္ꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨁဝ္မꨣးꨟိမ္ ꨓမ္ꨵတီꨳꨀိꨓ္ လီတီꨳယူꨲꨟဝ္းလူး။ မူိဝ္ꨳ AD 222 ꨓꨓ္ꨵ ꨁုꨓ္လိဝ္လꨤဝ္း (Lei Lao) ပꨱꨓ္ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းမꨣးေသ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨁုိꨓ္းတုိꨀ္းꨬꨁꨲ၊ ꨬꨁꨲꨁဝ္ လꨯꨳꨡဝ္ ꨟူဝ္သုိꨀ္းလူင္ ေꨀꨣꨵꨅုိဝ္ꨳသꨱင္ယ္ꨮꨲ ꨀ်ဴးေꨀꨣꨲလꨰင္း ꨡြꨓ္ꨡဝ္ သုိꨀ္းꨬꨁꨲ (500000) မꨣးတိုꨀ္းတꨯးယဝ္ꨵ။ မူိဝ္ꨳꨓꨓ္ꨵ မူိင္းꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္ꨳꨓꨯꨵ ꨁုꨓ္ပꨰꨀ္းꨟꨀ္ꨵꨬလꨳ ꨁုꨓ္ပꨰꨀ္းသူꨳꨁꨣပီꨳꨓြင္ꨵ မီးꨓမ္ꨵꨅ္ꨮငꨤꨓ္ေသ ယူꨲꨅြမ္းꨟူꨉ္ꨳလꨯြမူိင္းတꨯး ေတꨣꨲသူꨳ သုိꨀ္းꨀ်ဴး ေꨀꨣꨲလꨰင္း (Chu Ko Leang) ꨁဝ္ꨬတꨵꨬတꨵဝꨣꨳဝꨣꨳ။ ꨀပ္းꨀꨤꨯꨲလူꨉ္ꨳ ꨓ္ꨮးပꨯြးတုိꨀ္းꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းꨓꨯꨵ တီꨳꨓ္ꨮးပပ္ꨵ The Romance of the Three Kingdoms By C.H Brewoll Taylor & Tuttle တꨰမ္ꨳပꨣးလြင္ꨳ ꨅဝ္ꨳယိင္းတꨯး ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ေꨀꨣꨵꨓုိင္ꨳလူးꨀြꨓ္ꨲ။ သုိꨀ္းတꨯး ꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္းꨬလꨳ ꨀ်ဴးေꨀꨣꨲ လꨰင္း ပꨱꨓ္ပꨯြးတုိꨀ္းလူင္ ꨅꨱတ္းပြꨀ္ꨳ။ ပြꨀ္ꨳꨓုိင္ꨳ သုိꨀ္းꨬꨁꨲလြမ္ꨵလꨯꨳသုိꨀ္းတꨯး၊ ꨕြင္းသုိꨀ္းတꨯး တုိꨀ္ꨵတူꨀ္းꨀိꨓ္းယူꨲꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳယိင္းꨟꨤꨓ္ တꨯးေꨀꨣꨵꨓုိင္ꨳ ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳယိင္းꨁꨱဝ္ယုင္း (Chu Yong) ꨡꨓ္ပꨱꨓ္ ေမးꨁုꨓ္ပꨰင္းꨟꨀ္ꨵꨓꨓ္ꨵ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္သုိꨀ္းတꨯး မꨣးꨕꨣꨀꨤင္ တပ္ꨵꨬꨁꨲေသ ꨉြပ္းတီꨵလꨯꨳ ꨟူဝ္သုိꨀ္းꨬꨁꨲသြင္ေꨀꨣꨵ ꨁဝ္ꨳမꨣးꨅꨯြꨳ တပ္ꨵသုိꨀ္းတꨯးယဝ္ꨵ။ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨓꨤင္းယိင္းတꨯးꨟဝ္း ꨅꨱမ္မူိဝ္ꨳမုိꨓ္ꨵ သုိꨓ္းꨀြꨓ္ꨲေꨀꨣꨳ ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ လူꨉ္ꨳ ꨀꨤꨓ္သုိꨀ္းꨓꨯ ꨡဝ္လူိတ္ꨳလꨰင္ တꨰမ္ꨳပုိꨓ္းꨬꨓꨟဝ္းမꨣးယူꨲ။ ꨟူဝ္သုိꨀ္းꨬꨁꨲ သြင္ေꨀꨣꨵꨓꨓ္ꨵ ပꨱꨓ္ꨀူꨓ္းလမ္ꨲလြင္ꨳ ꨓ္ꨮးသုိꨀ္းꨬꨁꨲꨬလꨳ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨅင္ꨲꨁတ္းꨅ္ꨮ ꨡဝ္လꨤꨯးꨀူတ္ꨵငြꨀ္း ꨉြပ္းꨡဝ္လꨯꨳ ꨅဝ္ꨳယိင္းꨁꨱဝ္ယုင္းေသ ꨁုိꨓ္းယြꨓ္းလꨰꨀ္ꨳꨡဝ္ ꨟူဝ္သုိꨀ္းသြင္ေꨀꨣꨵꨓꨓ္ꨵꨓꨯယဝ္ꨵ။  ပꨱꨓ္ꨟုိဝ္ပꨱꨓ္ ꨓꨤင္းယိင္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္တꨯးꨟဝ္း ꨡꨓ္တုိꨀ္ꨵမီးလူိတ္ꨳတꨯးꨟတ္းꨟꨤꨓ္ ꨅူိင္ꨵꨓင္ꨲꨅဝ္ꨳယိင္းꨁꨱဝ္ယုင္းꨓꨓ္ꨵ ꨓ္ꨮးꨓꨤင္းယိင္းတꨯး ꨟဝ္း တုိꨀ္ꨵမီးယူꨲတင္းꨓမ္။ တꨣꨲꨁူိဝ္းတꨯး ေတမꨓ္ꨳꨀုိမ္းယုိꨓ္းꨟုိင္ꨓꨓ္ꨵ ꨓꨤင္းယိင္းꨟꨤꨓ္တꨯးꨟဝ္း ပꨱꨓ္ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းလူင္ ꨕꨤꨯꨲသꨤꨯꨵ၊ ꨀူꨓ္းꨅꨯꨤးတꨯးꨟꨓ္ꨟဝ္း ပꨱꨓ္ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းလူင္ ꨕꨤꨯꨲꨁꨮꨣယဝ္ꨵ။ (လြင္ꨳသုိꨀ္းꨀ်ဴးေꨀꨣꨲလꨰင္း မꨣးတုိꨀ္းမူိင္းတꨯးꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္း ယꨤပ္ꨲယꨤပ္ꨲယꨱꨓ္းယꨱꨓ္းꨓꨓ္ꨵ လူတူꨉ္း တီꨳꨀꨮꨤင္ꨳမꨓ္း ꨓ္ꨮးပပ္ꨵ ‘‘ယꨤꨓ္’’ ꨡꨓ္ ‘‘ꨁူိဝ္းသꨰꨓ္’’ တꨰမ္ꨳဝꨯꨵꨓꨓ္ꨵတꨣꨵ) ꨓ္ꨮးပုိꨓ္း Shan at Home တꨰမ္ꨳမꨤꨯဝꨯꨵဝꨣꨳ ꨬꨁꨲမꨣးသိမ္းလꨯꨳမူိင္းꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္း မူိဝ္ꨳ AD 225 ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨓမ္ꨵꨅ္ꨮတꨯး ꨡꨓ္ꨁ္ꨮꨳယူꨲလြတ္ꨳလꨰဝ္းꨓꨓ္ꨵꨬတꨵ ꨕ္ꨮေꨀꨣꨳ ေတꨡမ္ꨲသိမ္းလꨯꨳ။
 
လူိတ္ꨳတꨯး ꨓ္ꨮးꨬꨀꨳ သꨤမ္ꨁꨣꨀꨱင္း ပꨤꨓ္မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ
          တီꨳꨓ္ꨮးပပ္ꨵပိုꨓ္း The Shans ꨡꨓ္ W.W Cochrane တꨰမ္ꨳဝꨯꨵဝꨣꨳ ဝꨤꨯးေသ မူိင္းတꨯးꨡꨤꨯꨳလꨤဝ္း လူꨵပင္းꨀꨮꨣꨲ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းတꨯး သုိပ္ꨲꨁꨤꨯꨵမꨣး ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္း ꨬတꨲတင္ꨳဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းမ္ꨮꨲ ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းယ္ꨮꨲလူင္ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ပꨤꨓ္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ (AD 649-1253) ꨓꨯꨵ လꨯꨳဝꨣꨳ ပꨱꨓ္ပꨤꨓ္ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းလူင္ သꨤမ္ꨁꨣꨀꨱင္း ꨬꨁꨲ၊ တꨯး ꨬလꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵ တင္ꨳပူꨀ္းတမ္ꨳ ꨓ္ꨮးမူိင္းꨬꨁꨲ ယꨤမ္းလꨱဝ္ꨓꨯယူꨲ။ ꨁူိဝ္းတꨯးꨟဝ္း ꨡဝ္လူိတ္ꨳတꨯး ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨟဝ္းေသ ꨟꨱတ္းꨟုိဝ္ ꨅုꨀ္းယꨓ္ꨓ္ꨮးꨬꨀꨳ ꨬꨁꨲꨬလꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵမꨣးꨓꨯ ꨟဝ္းꨕုိꨓ္ꨵတူꨉ္း ꨓꨣꨳလိꨀ္ꨳပုိꨓ္းꨟဝ္းေသ ယြမ္ꨵသီလူိတ္ꨳတꨯး ꨟꨤꨓ္လꨰင္ꨟဝ္းꨀြꨓ္ꨲ။ (ေပꨣꨳꨁ္ꨮꨳ ꨟူꨵတီꨳꨀꨮꨤင္ꨳမꨓ္းꨬတꨵ တူꨉ္းꨓ္ꨮးပပ္ꨵ ‘‘ပုိꨓ္ꨵꨁူိဝ္းတꨯးꨬလꨳ ပိုꨓ္းမူိင္းတꨯး’’ ꨡꨓ္ ‘‘ꨁူိဝ္းသꨰꨓ္’’တꨰမ္ꨳဝꨯꨵတꨣꨵ)
          မူိဝ္ꨳꨕြင္း AD 649-674 ꨓꨯꨵ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္လုꨀ္ꨳလꨤဝ္ Si Nu Lo ꨬတꨲတင္ꨳမူိင္းမ္ꨮꨲလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ တီꨳယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲ ꨡဝ္မူိင္းꨬသꨅဝ္ꨳ (Mong She Chao) ꨡꨓ္မီးꨟိမ္းꨀꨱင္းꨟုင္ꨳ (သိပ္းသြင္ပꨓ္းꨓꨣး) ပꨱꨓ္ငဝ္ꨳမူိင္းေသ ꨟြမ္ꨟꨰင္းဝꨯꨵယူꨲ။ တꨣꨲေတပꨱꨓ္မူိင္းꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းယ္ꨮꨲꨓꨓ္ꨵမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨁြတ္ꨲꨕꨓ္ꨳ မူိင္းတꨯးꨟူꨀ္းမူိင္း ꨟꨮ္ꨳပꨱꨓ္မူိင္းꨟူမ္ꨳတုမ္ꨡြꨓ္တꨤင္းယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵꨓꨓ္ တꨯးꨟူꨀ္းမူိင္းꨁူိဝ္းယ္ꨮꨲꨓꨯေꨀꨣꨳဝꨣꨳယဝ္ꨵ။ တꨣꨲဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း ေတမꨓ္ꨳ ꨀꨰꨓ္ꨲꨓꨰꨓ္ꨳꨓꨣꨓꨓ္ꨵ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ တမ္းဝꨤင္းပꨓ္ မꨤꨯမီꨳꨬလꨳ ပꨀ္းပူိင္ေသ ပူꨀ္းပြင္ꨟꨰင္းတူဝ္ ꨟꨰင္းꨅ္ꨮ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းတꨯးဝꨯꨵယူꨲ။ ပီꨡꨓ္ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨁုိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ꨁုꨓ္ꨓꨓ္ꨵ မီးတꨤင္းဝူꨓ္ꨵ လꨀ္းလꨰမ္ေသ ꨟꨱတ္းꨡူꨉ္းလီေတꨣꨲ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ‘‘ꨁꨤဝ္သုင္’’ (Kao sung) ꨡြꨓ္တꨤင္းယူꨲ။ ꨕြင္းꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨬလꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵ တုိꨀ္ꨵပꨱꨓ္သုိꨀ္း ꨬꨁꨵꨁꨱင္ꨲꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းꨀꨓ္ ဝꨯꨵယူꨲ။ မူိဝ္ꨳ AD 641 ꨓꨓ္ꨵ တီꨵပꨰတ္ꨵꨁဝ္ တုိꨀ္းꨬပꨵꨬꨁꨲေသ ꨡဝ္ လုꨀ္ꨳယိင္းꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲမူိဝ္းꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨯးꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵꨬတꨵ ꨡမ္ꨲတုိꨀ္းꨕ္ꨮ၊ ပ္ꨮꨵတူꨉ္း ꨬꨁꨲꨬလꨳတီꨵပꨰတ္ꨵတုိꨀ္းꨀꨓ္ ပꨓ္ꨟꨮ္ꨳꨟꨰင္းꨁဝ္ ယြမ္းꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ ပ္ꨮꨵတူꨉ္းလꨤꨯလꨤꨯꨬတꨵꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳ။ ꨁြတ္ꨲꨕြတ္ꨳꨕုိꨀ္းꨕြꨓ္ꨵ ꨟꨰင္းꨀူꨓ္းꨟꨰင္းသုိꨀ္းဝꨯꨵယူꨲ။ AD 674 မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨓြꨓ္ꨳေꨕးꨀꨮꨣꨲေသ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅဝ္ꨳလꨤဝ္သꨰင္ Lo Shang ꨁုိꨓ္ꨳပုတ္ꨳပလꨤင္ꨲတꨰꨓ္ꨳꨀꨰဝ္ꨳယဝ္ꨵ။ ပꨤꨓ္မꨓ္းꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳယူꨲꨅြမ္းꨓင္ꨲ ေပꨣꨳꨅဝ္ꨳ တမ္းဝꨤင္းေသ သုိပ္ꨲꨁြꨓ္ꨳꨟꨰင္းꨀူꨉ္းꨓင္ꨲꨀဝ္ꨲ။
 မူိဝ္ꨳ AD 712 လꨤဝ္သꨰင္ Lo Shang ꨓြꨓ္ꨳေꨕꨳꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္းꨅဝ္ꨳ သꨰင္လꨤဝ္ပီ Shang Lo Pi ꨁုိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ꨁုꨓ္ေသ ꨬမꨲꨁꨮꨤꨀ္ꨳမူိင္း ꨟြမ္ꨟꨰင္းသုိꨀ္း၊ ꨟꨰင္းမꨤꨀ္ꨲꨁဝ္ꨳတဝ္ꨳꨓမ္ꨵ ꨁူဝ္းꨁြင္ေသ မူိဝ္းတုိꨀ္းမူိင္းပိဝ္ꨲ (သေရꨁꨱတ္ꨵတရꨣꨲ)ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ လူိဝ္ꨓꨓ္ꨵ မူိဝ္ꨳ AD 713 ꨀꨮꨣꨲꨟုပ္ꨳသိမ္း ထုင္ꨵꨀꨤꨓ္ꨅူꨳေသ ꨡဝ္ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္း‘‘ꨁ်ိꨡꨤꨓ္း’’ မꨣးလꨱင္ꨵပꨓ္မꨣꨵ ꨓ္ꨮးတပ္ꨵလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ (ꨁ်ိꨡꨤꨓ္းꨓꨯꨵ ဝꨤꨯးမꨣး မꨣးပꨱꨓ္ ꨡꨓ္ထꨯးꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ‘‘ꨕမꨣꨵ’’ မꨤꨓ္ꨳ-ꨓꨓ္ꨵꨓꨯယဝ္ꨵ)။
မူိဝ္ꨳ AD 739 ꨅဝ္ꨳလꨤဝ္သꨰင္ (Lo Shang) ꨓြꨓ္းေꨕးေသ လုꨀ္ꨳꨅဝ္ꨳပီꨳလꨤဝ္ꨁုꨓ္ Pi Lo Ko ပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨟꨓ္ထုိင္ဝꨣꨳ မူိင္းꨡꨓ္ေပꨣꨳꨅဝ္ꨳ ꨅꨰꨀ္ꨲꨬꨕဝꨯꨵပꨓ္ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵ ꨀုိင္ꨲလီꨁြꨓ္ꨳပꨱꨓ္ တ္ꨮꨳꨅြင္ꨵ လူင္ꨲလꨱဝ္ꨓꨯꨬလꨳ ꨕြင္းမူိဝ္ꨳ မꨓ္းꨟꨱတ္းပꨯြး ꨁုိꨓ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣꨓꨓ္ꨵ ꨅင္ꨲꨟုပ္ꨳသိမ္းꨡဝ္ ꨡꨣꨲꨓꨣꨲတင္းမူတ္း ပုတ္ꨳꨡဝ္မူိင္ꨳလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨟꨮ္ꨳမီးတ္ꨮꨳꨅြင္ꨳလူင္ꨲလꨱဝ္ယူꨲ။ ငဝ္ꨳꨅုိင္ꨳမူိင္းေꨀꨣꨳ ꨁꨤꨯꨵမꨣး ပူꨀ္းတင္ꨳ တီꨳ ‘‘တꨣꨳလီ (ꨟြင္ꨵ) တꨣꨲလီꨕူꨳ (Da li) ꨟိမ္ꨳꨕင္ꨲꨓြင္ ꨡꨤင္ꨲꨟူꨉ္ꨳ (ꨟြင္ꨵ) ꨓြင္ေꨡꨟꨯꨳ (Erhai-lake) ꨡꨓ္ပꨱꨓ္ꨓြင္ꨀꨮꨤင္ꨳသ္ꨮꨟꨤင္ꨳလီလူင္၊ ꨡꨓ္မီးလꨯြမူꨉ္လြမ္ꨵꨟြပ္ꨳဝꨯꨵ။ ပꨤꨓ္မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵ ꨀမ္ꨵထꨰမ္ပꨓ္ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨬတꨲတင္ꨳဝꨤꨓ္ꨳမ္ꨮꨲ မူိင္းမ္ꨮꨲယဝ္ꨵ။ ꨅူိဝ္းꨅဝ္ꨳလုꨀ္ꨳမꨓ္းꨓꨯꨵ ꨓ္ꨮးꨕြင္း 8 AD ꨓꨓ္ꨵ (꨼) ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ꨀꨮꨣꨲတုိꨀ္းꨬပꨵ လူင္ꨕရပꨤင္းေသ ꨬတꨲတင္ꨳမူိင္း၊ (꨽) တꨤဝ္ꨵꨀမ္ꨕြင္း တုိꨀ္းꨬပꨵသုိꨀ္း ေသ ꨬတꨲတင္ꨳ ဝꨱင္းꨀꨱင္းသꨰꨓ္၊ (꨾) ꨁုꨓ္ꨕရꨤမ္း ꨀꨮꨣꨲꨀြꨓ္းꨡုပ္ꨵꨓြင္ꨬသ၊ (꨿) ꨁုꨓ္ꨁ်ꨤတ္ꨳꨁြၽင္း ꨀꨮꨣꨲꨬတꨲတင္ꨳ ꨀꨱင္းꨁြင္၊ (ꩀ) ꨁုꨓ္ꨁ်ဴးသြင္း ꨀꨮꨣꨲꨬတꨲတင္ꨳ တူင္ꨲꨀိꨓ္း၊ (ꩁ) ꨁုꨓ္ꨁရြမ္ ꨀꨮꨣꨲꨬတꨲတင္ꨳ ဝꨱင္းꨁမုꨓ္ ꨡꨓ္ꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ‘‘တꨣꨁꨤꨯ’’ ယꨤမ္းလꨱဝ္ မီးတီꨳလꨰꨓ္လိꨓ္ လꨤဝ္းꨬလꨳ ဝꨰတ္ꨵꨓꨤမ္း၊ (ꩂ) ꨁုꨓ္ꨡိꨓ္း ꨀꨮꨣꨲꨬတꨲတင္ꨳ ဝꨱင္းꨡယုတ္ꨵထယယဝ္ꨵ။
ပꨤꨓ္ꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨬလꨳ တိပꨰတ္ꨳေꨀꨣꨳ တုိꨀ္ꨵꨁꨱင္ꨲꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းꨀꨓ္ဝꨯꨵယူꨲ။ မူိဝ္ꨳ AD 737 ꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨁဝ္ꨳတုိꨀ္း လိꨓ္တီꨵပꨰတ္ꨵꨬလꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵꨁဝ္မꨣး ယြꨓ္းတꨤင္းꨅꨯြꨳထꨰမ္ တီꨳလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲသမ္ꨵဝူꨓ္ꨵဝꨣꨳ ေပꨣးတꨯးꨀꨮꨣꨲꨅꨯြꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵေသ တုိꨀ္းꨁဝ္ꨓꨯ ꨁဝ္ေတသုမ္းꨓꨯꨬလꨳ ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ ေတတꨓ္းꨅဝ္ꨵꨓꨓ္ꨵ သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨁုိꨓ္ꨳမꨣးꨅူး မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္ေꨟꨣꨁမ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ပꨓ္ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္း လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးလူင္မꨓ္း ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ꨀြꨓ္းꨓꨣꨳသိုꨀ္း လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေသ ꨟပ္ꨵတုိꨀ္းꨬꨁꨲꨬလꨳ ꨬꨁꨲꨁဝ္ လူꨵယ္ꨮꨲတꨯꨤꨓမ္ေသ ꨟူꨓ္တပ္ꨵꨀြꨣꨲယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ယုပ္းꨓꨱတ္းꨓူိဝ္ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္း လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေသ ꨅင္ꨲꨁုိꨓ္းယြꨓ္းꨟꨱတ္း မူိင္းꨡူꨉ္းလီ မူိဝ္ꨳ AD 745 ယဝ္ꨵ။ ꨟူဝ္ꨡူꨓ္ꨳပူိꨓ္ꨳတꨱꨀ္း ꨟူဝ္လꨱꨀ္းပူိꨓ္ꨳꨬဝꨳꨡꨓ္ဝꨣꨳ ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨁဝ္ꨳꨁူင္ꨟꨱတ္း သꨱꨓ္ꨳတꨤင္းမ္ꨮꨲ လုꨀ္ꨵꨡဝ္ဝူꨳꨁ်ꨤꨓ္း ေတꨣꨲထုိင္ တူင္ꨲꨀိꨓ္း ꨟိမ္းလꨰꨓ္လိꨓ္ ဝꨰတ္ꨵꨓꨤမ္းပုꨓ္ꨵေသတꨣꨵ ꨓ္ꨮးꨬꨀꨳꨀꨤင္ꨓꨯꨵ သမ္ꨵမီး ꨁူိဝ္းꨀူꨓ္း‘‘လꨤဝ္းတြင္း (မူးသူိဝ္း)’’ ꨁဝ္ꨬလꨳ ꨬꨁꨲယြꨓ္းတꨤင္းꨅြꨯꨳထꨰမ္ေသ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳလꨯꨳꨀꨮꨣꨲ ꨅြꨯꨳသꨤင္းလꨤင္းပꨓ္ယဝ္ꨵ။
 
ꨁုꨓ္လူꨕူင္း
          ပီꨳလꨤဝ္ꨁုꨓ္ (Pi Lo Ko) ꨓြꨓ္ꨳေꨕးꨀꨮꨣꨲေသ မူိဝ္ꨳ AD 748 ꨓꨓ္ꨵ ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ပꨱꨓ္ꨁုꨓ္ꨀတ္ꨵꨁꨰꨓ္ꨲꨅဝ္ꨳꨓုိင္ꨳꨬလꨳ ꨬꨁꨲꨁဝ္ မꨀ္းမꨓ္ꨳပꨱꨓ္ ꨅဝ္ꨳေꨟꨣꨁမ္းပြတ္းꨅꨤꨓ္း (Nan Cho) ေသ ꨡဝ္လုꨀ္ꨳယိင္းꨅဝ္ꨳေꨟꨣꨁမ္းꨬꨁꨲ မꨣးꨓြပ္ꨲပꨓ္ꨓꨤင္းꨓုိင္ꨳယူꨲ။ ေပꨣးပꨱꨓ္ꨁုꨓ္မꨣးေꨀꨣꨳ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ မူိဝ္းတုိꨀ္းꨡဝ္ မူိင္းတိပꨰတ္ꨵ ꨡꨓ္မီးꨕꨤꨯꨲတူꨀ္း မူိင္းꨬꨁꨲꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ လိူဝ္ေသꨓꨓ္ꨵ တီꨳလꨰꨓ္လိꨓ္ꨬꨁꨲေꨀꨣꨳ မီးလြင္ꨳꨁြင္ꨵꨁမ္ꨀꨓ္ လူꨉ္ꨳꨕူꨳꨀြꨓ္းလꨰꨓ္လိꨓ္ꨬꨁꨲ ေꨀꨣꨵꨡꨓ္ေမꨣပိꨓ္ꨳꨓꨣꨳပိꨓ္ꨳလင္ꨓꨓ္ꨵꨬလꨳ AD 750 ꨟꨮ္ꨳꨀူꨓ္းသုိꨀ္းမꨓ္း ꨀꨮꨣꨲꨡဝ္တꨤꨯပꨰတ္ꨳ ꨕူꨳꨀြꨓ္းလꨰꨓ္လိꨓ္ꨬꨁꨲ ꨡꨓ္ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ထꨤꨯꨵသꨱဝ္ꨳꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲေꨀꨣꨳ ꨁီꨲသုိꨀ္းꨁုိꨓ္ꨳမꨣးꨅူး လိꨓ္လိꨓ္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ၊ ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ပꨯြꨲꨀူꨓ္းꨕြင္းꨁꨱဝ္မꨓ္း ꨀꨮꨣꨲယြꨓ္းယိုꨓ္တꨤင္းꨕိတ္းမꨓ္းေသတꨣꨵ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨉြပ္းတီꨵဝꨯꨵသꨱင္ꨳသꨱင္ꨳေသ ꨁီꨲသုိꨀ္းꨁုိꨓ္ꨳမꨣးꨅူး တꨣꨳလီ (ငဝ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨱင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨡꨓ္ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ꨁꨤꨯꨵမꨣးတင္ꨳေꨟꨣ မူိဝ္ꨳ AD 739) ꨓꨓ္ꨵယူꨲ။ ꨡမ္ꨲꨁ္ꨮꨳပꨱꨓ္သုိꨀ္းေꨀꨣꨳ ꨟူꨵတꨀꨣꨳ တꨀ္းေတလꨯꨳတုိꨀ္းယူꨲယဝ္ꨵꨬလꨳ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳတင္း သုိꨀ္းꨬꨁꨲ ꨟူပ္ꨵတုိꨀ္းꨀꨓ္ တီꨳꨬပꨵငꨤꨯꨳ (Pehngai) သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨡမ္ꨲတꨣꨵလꨯꨳ သုိꨀ္းꨟꨤꨓ္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳလꨣးလꨣးေသ လꨯꨳထꨯြလင္ꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ဝူꨓ္ꨵဝꨣꨳ သင္မီးꨕူꨳꨁꨱꨓ္ တင္းသြင္ꨕꨤꨯꨲꨅုိင္ ေတယꨤပ္ꨲꨓꨯꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨁုိꨓ္းꨟꨱတ္းꨡူꨉ္းလီꨀꨓ္ တင္းတီꨵပꨰတ္ꨵယဝ္ꨵ။ ꨀူꨓ္းပြင္ꨀꨤꨓ္ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳꨬလꨳဝꨣꨳ ေတလꨯꨳပꨱꨓ္ ꨁꨱꨓ္ꨀꨓ္တꨣꨲေသꨲ၊ ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳꨬလꨳဝꨣꨳ ေတလꨯꨳလီꨀꨓ္တꨣꨲေသꨲ။ ꨟူꨵတꨀꨣꨳ ေတလꨯꨳတူꨉ္းသꨤꨯငꨤꨯ ꨡꨓ္သꨤင္ꨲထုꨀ္ꨲေသ ꨟꨮ္ꨳမီးလြꨓ္ꨵမြꨓ္း ꨓမ္ꨵတြꨓ္း ပုꨓ္ꨳတꨣꨲ ꨅူိဝ္ꨵ ꨁူိဝ္းဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းယူꨲ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ꨅင္ꨲတြꨀ္ꨲဝꨯꨵ လꨀ္းသဝ္ပꨰင္ꨳမူိင္းꨬꨓဝꨯꨵဝꨣꨳ
‘‘မူိဝ္ꨳမုိꨓ္ꨵသုိꨓ္းꨀြꨓ္ꨲ ꨁူိဝ္းꨟဝ္း လꨯꨳယူꨲသဝ္း တ္ꨮꨳမုိဝ္းꨬꨁꨲမꨣးယဝ္ꨵ။ လꨯꨳꨟပ္ꨵꨡဝ္ ꨅုမ္ꨳ ꨡꨓ္ꨬꨁꨲꨁဝ္ ေꨁ်ꨣးဝꨤꨓ္ ꨓြပ္ꨲပꨓ္မꨣးꨓꨓ္ꨵ တင္းꨓမ္ယဝ္ꨵ။ ꨡဝ္ꨓꨯꨵꨀꨮꨣꨲꨓꨣꨳ ꨅူိဝ္းေတမꨣးပုတ္ꨳတꨰꨓ္းတꨤင္ꨀဝ္ꨓꨓ္ꨵ ꨡြꨓ္ꨀꨓ္ ပိꨓ္ꨲပꨤꨯꨲလꨰꨀ္ꨳလꨤꨯꨳပꨰတ္ꨳ ꨕိင္ꨳꨡꨓ္ꨓꨯꨵတꨣꨵ။ ꨀဝ္ꨅ္ꨮꨵပိꨓ္ꨲ၊ ပꨓ္ပိꨓ္ꨲယူꨲယဝ္ꨵ။ ေပꨣးꨕြင္းꨁꨱဝ္ꨬꨁꨲꨁဝ္မꨣးꨓꨯ ꨅီꨵꨬꨓꨁဝ္ လꨀ္းသဝ္ပꨰင္ꨳမူိင္းꨓꨯꨵေသ ꨡဝ္ꨀဝ္ꨟꨱတ္း သꨤꨀ္ꨳေသꨲမꨓ္းတꨣꨵ။ ꨀူꨓ္းတ္ꨮꨳမုိဝ္းပူိꨓ္ꨳꨓꨓ္ꨵ ꨡမ္ꨲꨀုိင္ꨲလီလꨯꨳ ꨁꨤမ္ꨲတꨤင္း ꨁီꨲꨓꨱꨀ္းတꨱꨀ္းတꨱင္’’ ꨓꨯေသ ꨬꨓပꨓ္ လြင္ꨳꨀꨤင္ꨅ္ꨮ လိူတ္ꨳတꨯး ꨡꨓ္ꨟꨀ္ꨵ တꨤင္းလြတ္ꨳလꨰဝ္း ꨡꨓ္မꨱꨓ္ꨁꨰဝ္း လြင္ꨳတꨱꨀ္းတꨱင္ꨓꨓ္ꨵယူꨲ။
          မူိဝ္ꨳ AD 753 ꨓꨓ္ꨵ ꨟူဝ္သုိꨀ္းလူင္ꨬꨁꨲ လီမီ Li Mi ꨡြꨓ္ꨡဝ္ တပ္ꨵသုိꨀ္းꨬꨁꨲ သꨰꨓ္ꨓုိင္ꨳေသ ေတမꨣး သင္ꨲသြꨓ္ တꨯးလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨓꨯꨬလꨳ ꨁီꨲသုိꨀ္းမꨣး တꨣꨳလီယူꨲ ။ လူိတ္ꨳတꨯး သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳꨡမ္ꨲꨀူဝ္ꨡမ္ꨲꨬꨟ ꨟꨣꨡဝ္ တီꨳယူꨲလီ၊ လူိꨀ္ꨳꨡဝ္ တီꨳယမ္၊ ꨀမ္ꨡဝ္တီꨳꨀိꨓ္း၊ လိꨓ္းꨡဝ္တီꨳꨅ္ꨮꨳ ꨡမ္ꨲတꨰꨀ္ꨲꨡမ္ꨲယꨤꨯꨳ ꨡမ္ꨲပꨤꨯꨳꨡမ္ꨲꨟူꨓ္ ထြမ္ꨲသူပ္းꨡဝ္ꨀꨮꨤမ္းꨀꨓ္ ꨀꨰတ္ꨲꨬꨁꨲမူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ၊ ꨕꨓ္းတꨰင္း ပုိတ္းယုိဝ္းꨁုိꨓ္း ꨬတꨵꨬတꨵဝꨣꨳဝꨣꨳꨬလꨳ တပ္ꨵသုိꨀ္းꨬꨁꨲသꨰꨓ္ꨓုိင္ꨳꨓꨓ္ꨵ ပုတ္းပင္းꨀꨮꨣꨲꨬတꨵꨬတꨵဝꨣꨳဝꨣꨳယဝ္ꨵ။ ꨓ္ꨮးပုိꨓ္း The Shans ꨡꨓ္ W.W Cochrane တꨰမ္ꨳဝꨯꨵꨓꨓ္ꨵ ꨓ္ꨮးꨀꨣꨳ သုိꨀ္းꨬꨁꨲ 100 ေꨀꨣꨵꨓꨓ္ꨵ လꨯꨳတꨤꨯꨀꨮꨣꨲ 90 ေꨀꨣꨵꨓꨯယဝ္ꨵ။ သုိꨀ္းꨬꨁꨲတꨤꨯꨀꨮꨣꨲ ꨡမ္ꨲတꨰမ္ꨲသြင္လꨤꨓ္ꨵꨓꨯ (Shan at Home ꨓꨣꨳလိꨀ္ꨳ 28) တꨰမ္ꨵပꨱꨓ္ပိုꨓ္ꨳဝꨯꨵ ။ ပူꨲမြꨓ္ꨲꨓꨤꨯးယꨣꨳ တꨯးꨟဝ္းမူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵ ꨀတ္ꨵꨁꨰꨓ္ꨲꨟꨀ္ꨵဝꨤꨓ္ꨳꨟꨀ္ꨵမူိင္းꨬတꨵꨬတꨵ။ ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨀတ္ꨵငꨤꨓ္ꨬတꨵꨬတꨵ။ ဝူꨓ္ꨵတူꨉ္းလူး ꨀူꨓ္းမူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲတုိꨀ္းꨀꨓ္ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵ ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳꨬလꨳဝꨣꨳ မꨰပ္ꨵယုမ္းမꨰပ္ꨵယြမ္ꨲေသ ယူꨲꨀꨯꨀꨯ ယုိဝ္းꨀꨓ္ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳ။ တုိꨓ္းလꨯꨳ လꨰင္ꨳꨡူꨀ္းလꨰင္ꨳꨓꨣꨳ ꨡဝ္ꨟြꨀ္ꨲꨡဝ္လꨤပ္ꨲ ꨕꨓ္းတꨰင္းꨀꨓ္မꨣးယဝ္ꨵ။ ꨕြင္းပꨯြးတုိꨀ္း ꨡꨓ္သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ တꨤꨯꨓမ္တꨤꨓ္ꨲꨓꨓ္ꨵ လူိတ္ꨳတꨯးꨟဝ္းေꨀꨣꨳ ေတယြမ္ꨵသီပုိꨓ္ꨳလꨰင္ꨟဝ္းꨀꨮꨣꨲ တꨤꨓ္ꨲꨟုိဝ္ꨓꨯ ဝူꨓ္ꨵပြင္ꨲꨅ္ꨮꨡဝ္တꨣꨵ။ ပူꨲမြꨓ္ꨲꨟဝ္းꨁဝ္ꨓꨯꨵ ꨡမ္ꨲတြꨓ္ꨵꨟြꨓ္ꨲꨁီꨳꨁုꨉ္ꨳမꨣး။ ပꨤꨓ္ꨟဝ္းꨟꨣးေꨀꨣꨳ တုိꨓ္းယꨣꨲေပယြမ္းꨓမ္ꨵꨅ္ꨮလꨣးလꨣး။ လꨰတ္ꨲꨡꨓ္ꨓိူဝ္ꨟူဝ္တꨯး တꨀ္းေတꨁုိꨓ္းꨟူိဝ္ꨳလꨰင္ꨳယူꨲဝꨓ္းꨓုိင္ꨳ။
          မူိဝ္ꨳ AD 674 ꨓꨓ္ꨵ ꨁုꨓ္တြင္ꨁမ္း (မူိင္းမꨤဝ္း) လꨯꨳပꨱꨓ္ လုꨀ္ꨳꨁူꨉ္ ꨁုꨓ္လူꨕူင္းေသ မꨣးꨬတꨲတင္ꨳ မူိင္းတုိင္းေꨁꨣ (မူိင္းမꨤဝ္း)ယဝ္ꨵ။ ပꨤꨓ္ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္လူꨕူင္းꨓꨓ္ꨵ မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨀပ္းသုိပ္ꨲလꨯꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵေသ ေꨡꨣးꨅꨣꨲမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨟူမ္ꨲငမ္းထုိင္ မူိင္းပိဝ္ꨲ (ယꨤမ္းလꨱဝ္မူိင္းမꨤꨓ္ꨳပြတ္းꨀꨤင္)ယူꨲ။ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨕူင္းꨀꨰဝ္ꨳယီꨳꨓꨯꨵ မူိဝ္ꨳ AD 763 ꨬတꨲတင္ꨳဝꨱင္း တပ္ꨵသုိꨀ္းေꨁ်ꨲတူင္ꨳ (Che Tung)ယဝ္ꨵ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨕူင္းꨀꨰဝ္ꨳယီꨳ ꨓြꨓ္းေꨕးꨅဝ္ꨵေသ ေပꨣꨳမꨓ္း ꨁုꨓ္လူꨕူင္းꨬလꨳ ꨁုꨓ္လူꨕူင္းလꨯꨳꨡဝ္ လꨤꨓ္ꨅꨤꨯးမꨓ္း ယီꨳမုꨓ္သုင္ (လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးꨕူင္းꨀꨰဝ္ꨳယီꨳ) ꨁုိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ꨀꨰမ္မူိင္းဝꨯꨵယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္လူꨕူင္း ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳ AD 778 ꨬလꨳ လꨤꨓ္ꨅꨤꨯးမꨓ္းယီꨳမုꨓ္သုင္ ꨁုိꨓ္ꨳပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳယဝ္ꨵ။
 
ယီꨳမုꨓ္သုင္ Yi Mon Son AD 778-808
          ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ယီꨳမုꨓ္သုင္ꨓꨯꨵ မူိဝ္ꨳꨅဝ္ꨵ ꨬꨁꨲꨬလꨳတိပꨰတ္ꨵꨁဝ္ ထꨤင္ꨲလꨱꨀ္ꨵမꨓ္းꨬတꨵꨬတꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨀပ္းသုိပ္ꨲ ꨟူမ္ꨳꨟꨰင္းတိပꨰတ္ꨵေသ မူိဝ္ꨳ AD 779 ꨡဝ္ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္း 200000 ꨕုꨉ္ꨲꨓꨣꨳသုိꨀ္း သꨤမ္ငꨣး တုိꨀ္းꨬꨁꨲ ꨡꨤꨓ္းꨡဝ္ ꨡြင္ꨳတီꨳသ်ဴꨵ (Shuh) ꨁꨮꨤꨀ္ꨳပꨱꨓ္ လꨰꨓ္လိꨓ္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳယဝ္ꨵ။ ပꨯြးတုိꨀ္းꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨁဝ္ တူꨀ္းသုမ္း ꨓမ္ꨬတꨵꨬတꨵ။ ꨕူိဝ္ꨲꨬပꨵသုိꨀ္းꨬꨁꨲမꨣး တိပꨰတ္ꨵ သမ္ꨵꨀူတ္ꨵေတꨣꨲမꨓ္းꨅဝ္ꨳꨬလꨳ ꨁူဝ္းလꨱင္းꨡꨓ္သိမ္းလꨯꨳꨓꨣꨳသုိꨀ္း ꨓꨓ္ꨵ တိပꨰတ္ꨵꨁဝ္ ေတꨣꨵꨡဝ္ꨀꨮꨣꨲသꨱင္ꨳေသꨡမ္ꨲꨀꨣး ꨁြꨓ္ꨲꨓꨣꨳလိꨓ္သုိꨀ္းေꨀꨣꨳ တိပꨰတ္ꨵꨁဝ္ ꨀꨱပ္းꨡဝ္ယဝ္ꨵ။ လူိဝ္ေသꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ ေတꨵသူင္း (Tesung) ꨡဝ္သုိꨀ္းꨕိသꨱတ္ꨲ မꨣးတုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ တိပꨰတ္ꨵꨡမ္ꨲမꨣးꨅꨯြꨳသင္။ ယြꨓ္ꨵꨓꨓ္ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨁဝ္ လꨯꨳလူꨵသုမ္းတင္းꨓမ္ေသ သုိꨀ္းꨬꨁꨲေꨀꨣꨳ ꨁုိꨓ္းတုိꨀ္းꨬပꨵ လိꨓ္ꨁဝ္ꨁုိꨓ္းယဝ္ꨵ။ လူိဝ္ꨓꨓ္ꨵ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ လꨯꨳပ္ꨮꨵꨀꨰတ္ꨲꨬꨁပꨓ္ ꨓꨣꨳလိꨓ္တီꨵပꨰတ္ꨵေသ ꨡမ္ꨲꨀꨣး ꨁဝ္သမ္ꨵꨀꨯြမꨣး ꨀꨱပ္းꨁြꨓ္ꨲꨓ္ꨮးꨓꨣꨳလိꨓ္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨬလꨳ ယီꨳမုꨓ္သုင္ ꨡိမ္ꨲမူိဝ္ꨲလြင္ꨳꨀပ္းသုိပ္ꨲ ꨟꨱတ္းေꨀꨣꨵ တီꨵပꨰတ္ꨵမꨣးယူꨲ။ ေပꨣးေတ ꨟူမ္မုိုဝ္းꨳꨬꨁꨲေꨀꨣꨳ လိꨀ္ꨳသဝ္ꨟိꨓ္ပꨰင္ꨳမူိင္း ꨡꨓ္ꨅဝ္ꨳပူꨲ ꨁုꨓ္လူꨕူင္းတြꨀ္ꨲမꨓ္ꨳဝꨯꨵေꨀꨣꨳ သမ္ꨵမီးꨬလꨳ ဝူꨓ္ꨵꨀꨮင္ဝꨯꨵယူꨲꨬတꨵယဝ္ꨵ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨀမ္းလိုꨓ္းမꨣး ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ေတသုိပ္ꨲယုိꨓ္းꨟုိင္ ꨁူိဝ္းတꨯး ေတလꨯꨳလီꨀꨮꨣꨲꨁꨤဝ္းꨓꨣꨳꨓꨓ္ꨵ ယီꨳမုꨓ္သုင္ ꨅင္ꨲꨁုိꨓ္းꨀပ္းသုိပ္ꨲꨬꨁꨲေသ ꨀိုတ္းသုိꨀ္းꨟူမ္ꨳမုိဝ္းꨀꨓ္ယဝ္ꨵ။
ထုꨀ္ꨲꨟြမ္းေꨀꨣꨳꨟြမ္း ထုꨀ္ꨲတုိꨀ္းေꨀꨣꨳတိုꨀ္း
          ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ယီꨳမုꨓ္သုင္ꨓꨯꨵ ꨡဝ္ꨅြမ္းသꨤꨯငꨤꨯ ꨡꨓ္ꨀုိင္ꨲလီꨟꨱတ္းꨓꨓ္ꨵေသ ꨅင္ꨲꨁုိꨓ္းꨟြမ္းꨬꨁꨲ တုိꨀ္းတီꨵပꨰတ္ꨵꨁဝ္ မူိဝ္ꨳ AD 794 ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ တုိꨀ္းသိမ္းလꨯꨳ ဝꨱင္းတီꨵပꨰတ္ꨵ (16) ဝꨱင္းယဝ္ꨵ။ သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္းꨕꨤꨯꨲꨟြင္ꨲꨬလꨳ ꨕꨤꨯꨲꨡြꨀ္ꨲတီꨵပꨰတ္ꨵ ယီꨳမုꨓ္သုင္သမ္ꨵ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္းꨕꨤꨯꨲတူꨀ္းꨬလꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵꨁဝ္ လူꨵသုမ္း ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းယူပ္ꨳယြမ္းꨀꨮꨣꨲꨬတꨵယဝ္ꨵ။ ဝꨯꨤးပꨯြးတုိꨀ္းယဝ္ꨵ ꨀူꨓ္းတꨯးꨓ္ꨮးမူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨀမ္ꨳꨕြင္ꨳ ꨅူိဝ္းꨡမ္ꨲꨁ္ꨮꨳꨟူမ္ꨳꨟြမ္းꨬꨁꨲꨓꨓ္ꨵ ꨁ္ꨮꨳသꨤꨓ္ꨁတ္း ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ယီꨳမုꨓ္သုင္ယဝ္ꨵ။ လြင္ꨳꨡꨓ္ ꨓ္ꨮးꨟဝ္းေတꨣꨲꨓ္ꨮးꨟဝ္း တꨰꨀ္ꨲꨀꨓ္ꨓꨓ္ꨵ ပꨱꨓ္ꨡꨓ္လမ္ꨲလြင္ꨳလူိဝ္ေသ ပူိꨓ္ꨳမꨣးယꨣꨵꨟဝ္းꨬလꨳ ယီꨳမုꨓ္သုင္ လꨯꨳꨁုိꨓ္းꨬမးꨬꨀꨳလိတ္ꨳ ပ်သꨓꨣꨲꨕꨯးတꨤင္းꨓ္ꨮးꨓꨯꨵꨬတꨵꨬတꨵဝꨣꨳဝꨣꨳယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ သုꨓ္းတုမ္ꨁူိဝ္းတꨯး ꨕꨰဝ္ထုိင္ သꨰꨓ္ဝီꨀြꨓ္ꨲယဝ္ꨵ။ တီပꨰတ္ꨵꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ꨁုိꨓ္းꨕုꨉ္ꨲꨓꨣꨳသိုꨀ္းေတꨣꨲ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေသ ပꨱꨓ္သုိꨀ္းꨀꨓ္ဝꨯꨵယူꨲ သြင္ပီ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ မူိဝ္ꨳ AD 802 ꨓꨓ္ꨵ ယီꨳမုꨓ္သုင္ ꨡိꨀ္ꨲသုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္း မူိင္းတီပꨰတ္ꨵ ယꨣꨵလꨰဝ္ပꨰတ္ꨳ တပ္ꨵသုိꨀ္းတီပꨰတ္ꨵ (150) တပ္ꨵ၊ ꨕꨓ္ꨳလꨯꨳꨀြꨀ္းꨟူဝ္တိပꨰတ္ꨵ (10000)ေꨀꨣꨵ၊ ꨉြပ္းလꨯꨳ ꨟꨤꨯးသုိꨀ္း (ꨁꨣꨳသိုꨀ္း) 15000 ေꨀꨣꨵယဝ္ꨵ။ သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္သမ္ꨵ တီꨵꨉြပ္းလꨯꨳ ꨁꨣꨳသုိꨀ္း တီꨵပꨰတ္ꨵ (20000) ေꨀꨣꨵယဝ္ꨵ။ ꨬတꨲꨡဝ္ꨓꨓ္ꨵ တီꨵပꨰတ္ꨵꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္း ꨡူꨓ္ꨳꨀꨮꨣꨲေသ ꨡမ္ꨲꨅꨤင္ꨳꨟꨱတ္းꨁꨱꨓ္ေတꨣꨲ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳယဝ္ꨵ။ တီꨳပꨯြးတုိꨀ္းꨓꨓ္ꨵ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨁဝ္ꨳသိမ္းလꨯꨳ ဝꨱင္းတီꨳယမ္တီꨵပꨰတ္ꨵတင္းꨓမ္ꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ ယြင္ꨳေယꨣး ယီꨳမုꨓ္သုင္ꨬတꨵꨬတꨵ။ လြင္ꨳꨡꨓ္ တူꨲရꨀီꨲ ꨀꨯꨵမꨣးယꨣꨵꨀဝ္းꨬꨁꨲꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ယီꨳမုꨓ္သုင္ လꨯꨳꨀꨮꨣꨲꨅꨯြꨳꨕꨱဝ္ꨳပꨓ္ꨀြꨓ္ꨲယဝ္ꨵ။ (သုိပ္ꨲ-

. . . ꨡꨓ္သုိပ္ꨲ မꨤꨯ(1) . . .
ေꨀꨣꨵꨟꨤꨓ္ꨟဝ္းꨁဝ္ ꨷

ေတလꨯꨳဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ယီꨳမုꨓ္သုင္ꨓꨯꨵ ေမꨣတူꨉ္းသꨤꨯငꨤꨯ ꨟိမ္းꨟြမ္းေသ လꨱꨓ္ꨳꨀꨤꨓ္ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းꨀꨮꨣꨲꨓꨯယူꨲ။ ꨀꨤꨓ္ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ဝꨯꨵပူိင္တꨯꨤ ꨡမ္ꨲလꨯꨳ၊ ꨀုိင္ꨲလီလꨰꨀ္ꨳလꨤꨯꨳေꨀꨣꨳ တꨀ္းေတလꨯꨳတူꨉ္း သꨤꨯငꨤꨯမꨓ္းေသ လꨰꨀ္ꨳလꨤꨯꨳယူꨲ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ယူိင္းꨡꨤꨓ္း တꨣꨲꨟꨮ္ꨳꨅူိဝ္ꨵꨁူိဝ္းဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းꨁုိꨓ္ꨳယ္ꨮꨲ တူိဝ္းတြꨓ္း မီးꨕြꨓ္းလီꨓꨓ္ꨵꨬတꨵ တိုꨓ္းꨡမ္ꨲꨅꨤင္ꨳလꨰꨀ္ꨳ။
 
ꨁုꨓ္ꨕူင္းယူꨵ
        ဝꨤꨯးꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ယီꨳမုꨓ္သုင္ယဝ္ꨵ AD 808-824 ꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳသုင္ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္၊ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္လꨤဝ္သꨰင္၊ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္လီꨁဝ္ သုိပ္ꨲပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨀꨮꨣꨲေသ ꨡမ္ꨲမီးလြင္ꨳတုမ္ꨵတူိဝ္ꨵ ꨬꨁꨲꨬလꨳတီꨵပꨰတ္ꨵ။ ဝꨯꨤးꨓꨓ္ꨵ ꨅင္ꨲထုိင္မꨣးပꨤꨓ္ ꨁုꨓ္ꨕူင္းယူꨵယူꨲ။ ဝꨤꨯးယီꨳမုꨓ္သုင္ꨓြꨓ္း ေꨕး ꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨬလꨳ ꨬꨁꨲꨓꨯꨵ လြင္ꨳꨀပ္းသုိပ္ꨲꨁဝ္ ꨅုတ္ꨳယြမ္းေတꨣꨲꨀꨓ္ꨁုိꨓ္းယူꨲ။ ꨬꨁꨲꨬလꨳတီꨵပꨰတ္ꨵေꨀꨣꨳ ꨡမ္ꨲေပꨣးꨁ္ꨮꨳꨓပ္ꨵယမ္ ꨁုꨓ္ꨕူင္းယူꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨁုꨓ္ꨕူင္းယူꨵꨅင္ꨳဝꨯꨵꨅ္ꨮ ꨬꨓပꨓ္ တꨤင္းꨀတ္ꨵလူိတ္ꨳတꨯးꨬလꨳ မူိဝ္ꨳ AD 829 ꨓꨓ္ꨵ ꨅ္ꨮꨵꨟꨮ္ꨳꨟူဝ္သုိꨀ္းလူင္ ꨡꨓ္ပꨱꨓ္လꨤꨓ္ꨅꨤꨯးမꨓ္း လူင္တူင္ꨳ Lung Tung (ꨟြင္ꨵ) သုꨉ္းလူင္ ꨀꨮꨣꨲသိမ္းꨡဝ္ ဝꨱင္းꨁ်ိꨓ္ꨲတူꨲ (Chen Tu) ꨉြပ္းꨡဝ္ ꨀူꨓ္းေမꨣမုိဝ္းပꨤꨯးမြꨓ္းꨁဝ္ေသ ꨁုိꨓ္းပြꨀ္းမꨣး ပြတ္းꨅꨤꨓ္းယဝ္ꨵ။ လြင္ꨳဝꨣꨳ လူိတ္ꨳတꨯးꨓꨯꨵ မꨓ္းတုိꨓ္းလꨰင္မꨣး လုꨀ္ꨳသုိပ္ꨲလꨤꨓ္ ပꨤꨓ္သုိပ္ꨲပꨤꨓ္ꨓꨯ ထꨤင္ꨲꨅꨰင္ꨳယူꨲ။
 ꨓြင္လူင္ေꨡꨟꨯꨳ၊ ထုင္ꨵတီꨳတꨯးပူꨀ္းတင္ꨳေꨟꨣ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ
  
          ပꨤꨓ္ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ꨕူင္းယူꨵꨓꨯꨵ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨁꨮꨤꨀ္ꨳꨓꨣꨳတီꨳ မꨣးꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းေသ ꨟြတ္ꨳထုိင္ မူိင္းပိဝ္ꨲ မီꨵေꨓꨣး မီꨵꨁꨰ်ꨓ္း၊ ꨟရိပုꨓ္ꨲꨅ (မူိင္းထꨯးပြတ္းꨟြင္ꨲ)၊ ꨀမ္ꨲေပꨣးတီးယꨣး ꨡိꨀ္ꨲပꨣး သုိꨀ္းမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨟြတ္ꨳထုိင္ ꨀꨮꨤင္းတူင္ꨳ၊ ꨀꨮꨤင္းꨅီꨳပုꨓ္ꨵꨀြꨓ္ꨲယဝ္ꨵ။ AD 859 ꨁုꨓ္ꨕူင္းယူꨵ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲေသ လꨤꨓ္ꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨟူဝ္သုိꨀ္း သုꨉ္းလူင္ ꨁုိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ꨁုꨓ္ယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသုꨉ္းလူင္ꨓꨯꨵ ꨅꨱမ္မူိဝ္ꨳပꨱꨓ္ꨟူဝ္သုိꨀ္းꨓꨓ္ꨵ မီးလြင္ꨳတူဝ္ထူပ္း သုိꨀ္းဝꨯꨵယဝ္ꨵꨬလꨳ မꨓ္းသုိပ္ꨲꨁြတ္ꨲꨕꨓ္ꨳလꨯꨳ ꨟꨰင္းသုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳလီငꨤမ္းယူꨲ။
  
တꨤင္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ
          မူိဝ္ꨳ AD 861-863 ပꨤꨓ္သုꨉ္းလူင္ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨓꨓ္ꨵ ꨕူꨳတꨰမ္ꨳလိꨀ္ꨳꨕꨤꨓ္ꨲꨁ်ꨱဝ္ꨳ Fan Cho လꨯꨳꨟꨓ္ေသ တꨰမ္ꨳမꨤꨯပုိꨓ္းဝꨯꨵꨓင္ꨲꨓꨯယူꨲ။ ‘‘မူိဝ္ꨳသုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္း ဝꨱင္းꨟꨓꨯြး (Hanoi) ꨓꨓ္ꨵ ꨁဝ္ꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨬတꨵꨬတꨵ။ လြꨀ္းလꨤꨯးတုိꨀ္းသုိꨀ္းေꨀꨣꨳ ꨀတ္ꨵꨁꨰꨓ္ꨲလꨰꨓ္ꨲꨕꨤꨯꨬတꨵꨬတꨵ။ ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ေသ တိုꨓ္းꨡမ္ꨲꨀူဝ္တꨯꨤ။ မꨤꨯမီꨳသုိꨀ္းꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ယ္ꨮꨲꨬတꨵ။ ꨕြင္းꨁုိꨓ္ꨳသုိꨀ္းꨓꨓ္ꨵ ꨅ္ꨮꨀူဝ္ꨅ္ꨮꨁီꨳယꨤꨓ္ꨳꨡမ္ꨲလꨯꨳꨟꨓ္။ ေꨀꨣꨵꨀူဝ္ေသ ꨟူꨓ္လင္ꨓꨓ္ꨵ လꨯꨳꨉꨣးꨟူဝ္သုိꨀ္းꨁဝ္ ꨕꨓ္းတꨤꨯပꨰတ္ꨳယဝ္ꨵ၊ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨁဝ္ သိမ္းꨡဝ္ လꨯꨳ မူိင္းꨟꨓꨯြးꨓꨯယဝ္ꨵ’’။
 AD 870 တꨣꨲေတꨁုိꨓ္းတုိꨀ္းꨡဝ္ မူိင္းꨅူꨳမူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲꨓꨯေသ သုိꨀ္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨁုိꨓ္းꨁဝ္ꨳသိမ္းꨡဝ္ မူိင္းꨁ်ိꨓ္ꨲတူꨲထꨰင္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨬꨁꨲꨅင္ꨲꨁုိꨓ္းꨀꨮꨣꨲ ꨟြမ္းမုိဝ္ꨳ တီꨵပꨰတ္ꨵေသ AD 875 ꨁုိꨓ္းသိမ္းလꨯꨳ ဝꨱင္းꨁ်ꨰꨓ္ꨲတူꨲꨬလꨳ သုိꨀ္းတꨯးလꨯꨳယြမ္းꨀꨤꨓ္ꨵꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ AD 877 ꨬꨁꨲꨬလꨳတꨯး ꨟꨱတ္းလြင္ꨳငမ္းယꨱꨓ္ꨀꨓ္ေသ ꨀိုတ္းသိုꨀ္းꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ ဝꨤꨯးေသ သုꨉ္းလူင္ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳ AD 877 လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅဝ္ꨳလူင္သုꨓ္ꨲ သုိပ္ꨲပုတ္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣယဝ္ꨵ။ ပꨤꨓ္မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းတꨯး လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨟူိဝ္ꨵမꨯြꨳသုိꨀ္းꨓꨣꨲယဝ္ꨵꨬလꨳ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨡမ္ꨲေꨀꨣꨲꨀꨤꨓ္ သုိꨀ္းေသ ꨁတ္းꨅ္ꨮယူꨲသဝ္းꨀꨮꨣꨲ ꨟꨮ္ꨳထုꨀ္ꨲေမꨣ တꨤင္ꨲမူိင္းယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲေꨀꨣꨳ ꨟူꨵဝꨣꨳ ꨟꨱတ္းသုိꨀ္းေတꨣꨲတꨯးꨓꨯꨵ ꨟူိဝ္ꨵꨅ္ꨮꨓꨣꨲꨓꨯေသ မူိဝ္ꨳ AD 884 ꨓꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ ꨡဝ္လုꨀ္ꨳယိင္းမꨓ္းꨅဝ္ꨳꨓုိင္ꨳ မꨣးꨓြပ္ꨲပꨓ္ ꨅဝ္ꨳလူင္သုꨓ္ꨲယဝ္ꨵ။ သꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္‘‘မူိင္း’’ Mong Dynasty မꨣး သုတ္းသꨱင္ꨳ တမ္ꨳတီꨳ ꨅဝ္ꨳသုꨓ္ꨲꨘ (AD 897-902)ေသ သꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္‘‘ထꨤဝ္ꨵ’’ Twan Dynasty ꨁုိꨓ္းသုိပ္ꨲပုတ္ꨳꨀꨮꨣꨲ ေတꨣꨲထုိင္ 1253 ယဝ္ꨵ။ သꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္‘‘ထꨤဝ္ꨵ’’ꨓꨯꨵ ꨓ္ꨮးပိုꨓ္းမꨤꨓ္ꨳꨁဝ္ တꨰမ္ꨳဝꨯꨵဝꨣꨳ ꨡူးတီꨲပꨮꨣးꨓꨯꨓꨓ္ꨵေသ ꨡမ္ꨲꨕုꨉ္ꨲꨓꨣꨳသုိꨀ္းေတꨣꨲꨬꨁꨲ ယူꨲသဝ္းꨀတ္းယꨱꨓ္ေသ သꨤꨀ္ꨳꨁြꨓ္ꨲꨬꨁꨲꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ မူိဝ္ꨳေꨡꨲတီꨲ 1253 ꨓꨓ္ꨵ သုိꨀ္းမုꨓ္ꨲꨀူဝ္း ꨀူꨲပလꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ ꨁဝ္ꨳတုိꨀ္းမူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨬလꨳ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨁြတ္ꨲယြတ္ꨳသုတ္းꨀꨮꨣꨲ တီꨳꨓꨓ္ꨳယဝ္ꨵ။ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵ ꨬတꨲတင္ꨳမူိဝ္ꨳ AD 649-1253 ေသ မꨓ္ꨳꨀိုမ္းယုိꨓ္းꨟုိင္မꨣးလꨯꨳ 604 ပီယူꨲ။ တꨣꨲေတလꨯꨳမꨓ္ꨳꨀိုမ္းယုိꨓ္းꨟိုင္ꨓင္ꨲꨓꨯꨓꨯꨵ လꨯꨳꨡဝ္လူိတ္ꨳတꨯးꨟꨤꨓ္ လူိတ္ꨳတꨯးငꨤꨓ္ သူိဝ္ꨲꨓင္ꨲလိꨓ္မူိင္းမꨣးꨓꨯေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳꨡမ္ꨲꨕိတ္း။ ꨁူိဝ္းတꨯးပꨤꨓ္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨁဝ္ꨁြတ္ꨲꨕꨓ္ꨳꨀꨓ္ ꨟꨤမ္ꨡဝ္ ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္းပိုꨓ္းေသ တꨰမ္ꨳꨬꨓပုိꨓ္းꨟꨤင္ꨳလီတꨯး ꨡꨓ္ꨀုိꨀ္းꨀမ္ꨲꨕꨣꨲꨀꨮꨣꨲေသ ꨡဝ္ပိုꨓ္းမꨓ္ꨳꨀꨰꨓ္ꨲ ꨅီꨵသင္ꨲဝꨯꨵပꨓ္လုꨀ္ꨳလꨤꨓ္ ေတꨣꨲထုိင္ ပꨤꨓ္ꨟဝ္းꨓꨯꨵယူꨲ။
တꨣꨳလီ ꨓြင္ေꨡꨟꨯꨳ၊ တီꨳတꨯး ပူꨀ္းတင္ꨳꨟꨤင္ꨳေꨟꨣ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ
          ဝꨤꨯးေသ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ တꨰꨀ္ꨲယꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ ꨅူိဝ္ꨵꨁူိဝ္းတꨯး ꨅင္ꨲလုꨀ္ꨵတီꨳ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေသ ꨅꨰꨀ္ꨲꨬꨕလူင္းမꨣး ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္းꨀုꨓ္ေꨡးသ်ꨣး ꨅူိင္ꨵꨓင္ꨲဝီးꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨁူိဝ္းတꨯးꨟဝ္း တုိꨓ္းꨁꨤꨯꨵမꨣးယူꨲဝꨯꨵ ထꨣꨳꨅꨱမ္ꨅဝ္ꨵꨬလꨳ ꨀူꨓ္းမူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေꨀꨣꨳ သုိပ္ꨲလူင္းမꨣးꨅြမ္းေသ သုိပ္ꨲတင္ꨳပꨱꨓ္ မူိင္းꨟင္းေꨁꨣꨕ္ꨮမꨓ္းဝꨯꨵယူꨲ။ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨬတꨵ ဝꨯꨤးေသ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨁုိꨓ္းလုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵလꨯꨳ မုꨓ္ꨲꨀူဝ္းယဝ္ꨵꨓꨓ္ꨵ ပꨣးꨀꨮꨣꨲꨓ္ꨮးမူိင္းꨬꨁꨲယဝ္ꨵ။ ꨁူိဝ္းတꨯး မူိင္းတꨯး ꨡꨓ္ꨅြတ္ꨲꨬꨕꨳမꨣး ꨓ္ꨮးꨀုꨓ္ေꨡးသ်ꨣးꨓꨯꨵ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨟဝ္းလုꨀ္ꨵတီꨳ မူိင္းလꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨁူိဝ္းလꨱဝ္မꨣးေသ မꨣးတင္ꨳပꨱꨓ္ မူိင္းꨀူꨉ္းꨓꨯ ပြင္ꨲꨅ္ꨮေသꨀမ္း။ သꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ ေꨟꨣသꨰင္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ ꨡꨓ္မꨣးတင္ꨳမူိင္းဝꨯꨵꨓꨓ္ꨵ ေပꨣးမꨣးꨓပ္ꨵတူꨉ္းꨅုိင္ -
(1) AD 729 ပီလꨤဝ္ꨁုꨓ္ ꨬတꨲတင္ꨳ မူိင္းတိင္ (ꨟြင္ꨵ) ꨓꨣးꨓꨯြꨵꨡꨯြꨳꨓူꨵ မီးꨓ္ꨮးဝꨰတ္ꨵꨓꨤမ္းေသ ယꨤမ္းလꨱဝ္ ꨟြင္ꨵ ‘‘တꨱင္ꨲမꨱင္ꨲꨘဴး’’။
(2) 8 Century AD မူိဝ္ꨳပꨰတ္ꨲပꨤꨀ္ꨲပီမူိင္းေꨡꨲတီꨲꨓꨓ္ꨵ ꨁုꨓ္လူꨕူင္း ꨬတꨲတင္ꨳ လူင္ꨕရꨣꨵပꨤင္း။
(3) AD 773 တꨤဝ္ꨵꨀမ္ꨲꨕြင္း ꨬတꨲတင္ꨳ မူိင္းꨀꨱင္းသꨰꨓ္။
(4) ꨁုꨓ္ꨘꨣꨵရမ္း ꨕြင္းငမ္းမူိင္းꨬသ။
(5) ꨁ်ꨤတ္ꨵꨁြၽင္း တင္ꨳမူိင္းꨀꨱင္းꨁꨮꨤင္။
(6) ꨁ်ဴးသြင္း တင္ꨳမူိင္း သိပ္းသြင္ꨅဝ္ꨳတꨯး။
(7) ꨁြမ္ (ꨟြင္ꨵ) ꨁရြမ္ တင္ꨳမူိင္းꨁမြꨓ္ (ယꨤမ္းလꨱဝ္ မီးလꨰꨓ္လိꨓ္လဝ္းꨬလꨳ ꨁမꨱꨓ္)
(8) ꨡိꨓ္း ꨬတꨲတင္ꨳ ꨡယုတ္ꨵထယ။
(9) လူꨀ္ꨵꨀူမ္း ꨬတꨲတင္ꨳ ပꨣꨲꨀူိဝ္ (ပꨀူဝ္း)။
(10) ꨁုꨓ္တုိင္းꨁမ္း (လုꨀ္ꨳꨁူꨉ္ꨁုꨓ္လူꨕူင္း) ꨬတꨲတင္ꨳ မူိင္းတုိင္းေꨁꨣ။
(11) AD 1227 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨀꨤꨯꨲꨘꨣꨵ (မူိင္းမꨤဝ္း) ꨬတꨲတင္ꨳ မူိင္းꨡသမ္ꨲ၊ ေပꨣးတူꨉ္းꨓင္ꨲꨓꨯ သꨤꨯꨟူိဝ္ငိူꨓ္ꨳတꨯးꨟဝ္း ꨡꨓ္လꨯꨳမꨣးသဝ္း ꨓမ္ꨵတီꨳꨀိꨓ္ လိꨓ္တီꨳယူꨲ ꨡူꨲတီꨳꨓြꨓ္း ꨀြꨓ္းꨓꨣꨳတီꨳ ပꨰꨀ္ꨲပူိင္ꨳꨀꨓ္ꨀꨮꨣꨲ ꨡိတ္းꨡီꨳေသ ꨀꨮꨣꨲꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ တꨯးထꨯး၊ တꨯးလꨤဝ္း၊ တꨯးယူꨓ္း၊ တꨯးꨁုိꨓ္၊ တꨯးလုိဝ္ꨵ၊ တꨯးလꨰမ္း၊ တꨯးမꨤဝ္း၊ တꨯးꨓူိဝ္၊ တꨯးလမ္၊ တꨯးလꨰင္၊ တꨯးꨁꨤဝ္၊ တꨯးꨁမ္ꨳတီꨳ  တꨯးꨓꨓ္ꨵ တꨯးꨓꨯꨵ ꨅူိဝ္းꨓꨓ္ꨵ လꨯꨳဝꨣꨳ ငိူꨓ္ꨳမꨓ္း ငဝ္ꨳမꨓ္း ပꨱꨓ္ꨡꨓ္လꨱဝ္ꨀူꨉ္း။ ꨅူိဝ္းꨟဝ္းပꨱꨓ္ လုꨀ္ꨳလꨤꨓ္ လူိတ္ꨳတꨯးꨟတ္းꨟꨤꨓ္ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳတင္းသꨱင္ꨳꨀူꨉ္း။
ꨅꨱမ္မူိဝ္ꨳပꨤꨓ္ လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳꨓꨓ္ꨵ တꨯးေပꨣးမꨣးꨬꨕꨳတိူꨓ္းယူꨲသဝ္းဝꨯꨵ ꨅြမ္းသꨤပ္ꨲꨓမ္ꨵမꨤဝ္းဝꨯꨵယူꨲ။ ယြꨓ္ꨵဝꨣꨳ ꨁုꨓ္လူꨕူင္း (ꨅဝ္ꨳေꨟꨣသꨰင္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳ)ꨓꨓ္ꨵ လုꨀ္ꨳꨁူꨉ္မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ပꨱꨓ္ꨁုꨓ္တုိင္းꨁမ္း မꨣးꨬတꨲတင္ꨳ မူိင္းတုိင္းေꨁꨣ (ထုင္ꨵမꨤဝ္း)ꨓꨓ္ꨵေသ ပꨱꨓ္ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း ꨀူꨓ္းꨀိုꨓ္းဝꨯꨵယူꨲ။ ပꨤꨓ္တုိင္းေꨁꨣ ꨟုိင္ယုိꨓ္း AD 764-952 ေသ ꨁုꨓ္ꨕြင္းငမ္း တꨓ္းမီးသꨤမ္ꨅဝ္ꨳ ꨁုꨓ္တုိင္းꨁမ္း၊ ꨁုꨓ္လူး၊ ꨁုꨓ္လꨤꨯးꨓꨯꨀူꨉ္း။ ဝꨤꨯးꨓꨓ္ꨵ ယြꨓ္ꨵꨡမ္ꨲမီးသꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ꨬလꨳ ꨕြင္းမူိင္း(ꨡမꨤတ္ꨳ)ꨁဝ္ ပꨓ္ꨲပုတ္ꨳꨀꨓ္ ꨀုမ္းထိင္းဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းသꨤမ္ပီ။ ဝꨤꨯးꨓꨓ္ꨵ ꨅင္ꨳꨀꨮꨣꨲꨟꨣꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨕꨣꨵလူင္မူိင္းငꨰမ္း (မီးꨅꨱင္ꨲꨅꨤꨓ္းဝꨓ္းꨡြꨀ္ꨲမူိင္းထꨯးယꨤမ္းလꨱဝ္= ပꨱꨓ္ꨀမ္ꨲေပꨣးတီးယꨣး)ေသ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨡဝ္လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨁုꨓ္ တꨯး(ꨟြင္ꨵ) ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ မꨣးꨟꨱတ္းꨁုꨓ္ မꨣးတင္ꨳမူိင္းတီꨳ သꨰꨓ္ꨬꨅꨳꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ပꨤꨓ္သꨰꨓ္ꨬꨅꨳ (AD 957-1311) ယဝ္ꨵ။ တီꨳꨓꨯꨳ လြင္ꨳꨟꨣꨁုꨓ္ꨓꨓ္ꨵ တꨯးꨟဝ္းꨓင္ꨲꨀꨓ္ မꨣးꨟꨱတ္းꨁုꨓ္ꨀꨓ္ꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵ ꨡမ္ꨲမီးပꨓ္ꨟꨣပ်သꨓꨣꨲသင္။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ ꨟဝ္းပꨱꨓ္ ꨁူိဝ္းလꨱဝ္ꨀꨓ္ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ꨟဝ္းꨓင္ꨲꨀꨓ္ ꨟꨱတ္းꨁုꨓ္ꨟꨱတ္းꨁꨣꨳꨀꨓ္ꨓꨓ္ꨵ ꨟꨱတ္းꨟုိဝ္ေꨀꨣꨳ မꨓ္းတုိꨓ္းလီေသ ꨟဝ္းꨡဝ္ပူိꨓ္ꨳꨟꨱတ္းꨁုꨓ္ꨟဝ္းꨓꨓ္ꨵယူꨲ။
 
မူိင္ꨳꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵတꨯး
          မူိဝ္ꨳ AD 955 ꨅုမ္းꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨯး(ꨟြင္ꨵ) ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ ꨟြတ္ꨳꨕꨰဝ္ဝꨱင္းꨟူဝ္တူꨳေသ ꨅင္ꨲꨡုပ္ꨲꨀုမ္ ꨕြင္းမူိင္းꨡမꨤတ္ꨳꨁဝ္ ꨅꨀ္းꨬꨕတꨣꨲေတတင္ꨳဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳꨡြꨓ္မꨣး လုꨀ္ꨳꨅꨯꨤးꨅဝ္ꨳ 4 ꨅဝ္ꨳ၊ လꨤꨓ္ꨅꨤꨯးꨅဝ္ꨳ 8 ꨅဝ္ꨳ၊ ꨓုိင္ꨳꨅဝ္ꨳပꨣးမꨣး ꨓꨣꨳꨟူိꨓ္း 8000၊ ꨓုိင္ꨳꨓꨣꨳꨟူိꨓ္း မီးꨀူꨓ္း 3 ေꨀꨣꨵꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ ꨅင္ꨲမꨣးꨅတ္းꨀꨤꨓ္ ꨟꨮ္ꨳꨬတꨲတင္ꨳ ꨀြꨓ္းဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း ꨅြမ္းꨓင္ꨲတီꨳတ္ꨮꨳꨓꨯꨵယဝ္ꨵ။
1.  ꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ ꨕြင္းငမ္းသꨰꨓ္ꨬꨅꨳ။
2. ꨁုꨓ္သꨰင္ꨡꨤꨯꨳ (လုꨀ္ꨳ) ꨕြင္းငမ္း သꨰꨓ္ဝီ၊ မူိင္းေယꨣ၊ မူိင္းꨀꨰတ္ꨳ၊ မူိင္းထမ္း၊ မူိင္းꨅီး၊ မူိင္းယꨣꨵ၊ မင္းꨀꨣꨵ၊ မူိင္းေပꨣꨳ၊ မူိင္းတူိꨓ္း၊ မူိင္းလူင္၊ မူိင္းဝိုꨓ္ ꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ။
3. ꨁုꨓ္ꨁမ္းꨁꨰꨓ္ꨲ (လုꨀ္ꨳ) ꨕြင္းငမ္း ꨀꨱင္းလꨤဝ္၊ မူိင္းလꨰင္၊ မူိင္းꨀြင္၊ မူိင္းယꨤင္းꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ။
٭ မꨤꨯတြင္း ٭  ꨁုꨓ္ꨁမ္းသꨰꨓ္ꨘꨣꨵ (လုꨀ္ꨳ) ꨅꨯြꨳꨀꨤꨓ္တီꨳ သꨰꨓ္ꨬꨅꨳေသ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲꨅꨱမ္ꨅဝ္ꨵ။
4. တꨤဝ္ꨵꨁုꨓ္ဝꨰꨓ္ (လုꨀ္ꨳ) ꨕြင္းငမ္း မူိင္းယꨱꨓ္၊ မူိင္းယူꨀ္ꨵ၊ မူိင္းတꨤတ္ꨲ၊ မူိင္းꨟူꨉ္ꨳ၊ မူိင္းေမꨣꨲ၊ မူိင္းꨟြမ္။
5. ꨁုꨓ္ꨁမ္းပြင္ꨲꨘꨣꨵ (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း ဝꨱင္းသူိဝ္။
6. ꨁုꨓ္သꨰင္ပင္ꨳꨘꨣꨵ (လꨤꨓ္) မူိင္းꨁူိင္ꨲ၊ ꨀꨮꨤꨯးလမ္၊ လꨣꨵပမ္ꨲ။
7. တꨤဝ္ꨵꨅꨰꨓ္ꨲꨁမ္း (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း မူိင္းယြင္ꨟူꨉ္ꨳ၊ ꨓြင္မြꨓ္၊ မူိင္းပꨤꨯး။
8. တꨤဝ္ꨵꨡဝ္ꨁꨮꨣꨲ (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း မူိင္းꨓꨤꨯး။
9. တꨤဝ္ꨵငꨣးလူမ္း (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း မူိင္းမꨤဝ္း။
10. ꨁုꨓ္ပꨣꨲဝူးထူိꨓ္ꨲ (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း ꨀုိဝ္မꨣꨵ၊ မူိင္းတိင္၊ မူိင္းသုိင္ꨲ၊ မူိင္းသꨰꨓ္၊ မူိင္းꨁိင္ꨲ။
11. တꨤဝ္ꨵလူးလုိဝ္း (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း မူိင္းꨟိုမ္း၊ မူိင္းယꨤင္း။
12. ꨁုꨓ္ပꨤꨀ္ꨲသူိဝ္လူင္ (လꨤꨓ္) ꨕြင္းငမ္း မူိင္းမိတ္ꨳ၊ မူိင္းꨀုတ္ꨳ ꨷ ပꨱꨓ္ꨅူိဝ္းꨓꨯꨵေသ လꨯꨳဝꨣꨳ မူိင္းတꨯးယꨤမ္းလꨱဝ္ꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္မူိင္းပီꨳမူိင္းꨓြင္ꨵသꨱင္ꨳသꨱင္ꨳယူꨲ။
 
ပꨤꨓ္မူိင္းမꨤဝ္း
တꨤဝ္ꨵငꨣးလူမ္း ꨀြꨓ္းꨡုပ္ꨵမူိင္းမꨤဝ္း မူိဝ္ꨳ AD 957-1057 ယဝ္ꨵ။ ဝꨤꨯးꨓꨓ္ꨵပꨱꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တုမ္ (ꨅဝ္ꨳလူင္ꨟူမ္ꨲမူိင္း) ꨡꨓ္ပꨱꨓ္ ꨡူꨳꨅဝ္ꨳမြꨓ္း လꨣꨳ ꨬလꨳ ꨁုꨓ္ေꨀꨣꨲမူိင္းꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳမြꨓ္းလꨣꨳꨁꨣပီꨳꨓြင္ꨵ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ၊ ꨡမ္ꨲမီးသꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္းꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨀꨮꨣꨲပꨤင္းꨡဝ္ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ꨘꨤင္ꨁမ္း (သꨰꨓ္ꨬꨅꨳ) မꨣးတီꨳမူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨁꨤꨯꨵေꨟꨣ မꨣးတီꨳ ဝꨱင္းဝꨤꨯမူိဝ္ꨳ AD 1178 ေသ လုꨀ္ꨵမူိင္းမꨤဝ္း ꨀြꨓ္းꨡုပ္ꨵ   ꨅူိဝ္းမူိင္းလꨣꨳ၊ ꨅꨓ္းတꨣ၊ မူိင္းတီး၊ မူိင္းꨟိုမ္း၊ ꨬꨅꨳꨘꨤင္၊ မူိင္းꨁꨮꨤꨓ္၊ မူိင္းယꨤင္း၊ မူိင္ꨳꨁꨣ၊ တꨣယꨣꨵ၊ မူိဝ္ꨳ AD 1189 ꨁꨤꨯꨵေꨟꨣမꨣးတီꨳ ပꨤင္ꨲꨁမ္းေသ ꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ‘‘ꨅဝ္ꨳလူင္မꨱဝ္ꨵပူင္ꨲ’’ယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳမီးလုꨀ္ꨳ
(1) ꨓꨤင္းေယꨳꨁမ္းလူင္
(2) ꨓꨤင္းꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္
(3) ꨓꨤင္းꨡꨤမ္ေꨡꨣး
(4) ꨓꨤင္းသꨰင္ꨡꨯꨲ
(5) ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳငမ္းမူိင္း
(6) ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း (ꨟြင္ꨵ) သိူဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ
(7) ꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ (ꨟြင္ꨵ) သူိဝ္သꨤမ္လူင္ꨘꨣꨵ။
          မူိဝ္ꨳ 07.01.1253 သုိꨀ္းမုꨓ္ꨲꨀူဝ္း(သုိꨀ္းꨕꨤင္) သိမ္းလꨯꨳ ေꨟꨣသꨰင္လꨤꨓ္ꨵꨅဝ္ꨳေသ လူင္းမꨣးထုိင္ မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳလူင္သꨰꨓ္ꨬꨅꨳ၊ ꨅဝ္ꨳလူင္မူိင္းမꨤဝ္း ꨡိꨀ္ꨲꨅဝ္ꨳꨕြင္းငမ္းမူိင္းတꨯးတင္းသꨱင္ꨳ ꨅင္ꨲꨡုပ္ꨲꨀꨓ္ေသ ꨟꨱတ္းပꨱꨓ္ ꨡူꨉ္းလီ မုꨓ္ꨲꨀူဝ္းꨬလꨳ ꨡမ္ꨲလꨯꨳပꨱꨓ္သုိꨀ္းသင္ေသ ꨁုꨓ္မုꨓ္ꨲꨀူဝ္း ꨁုိꨓ္းမꨀ္းမꨓ္ꨳပꨓ္ မူိင္းꨕ္ꨮမꨓ္းꨀꨮꨣꨲယူꨲ။ ꨕြင္းꨓꨓ္ꨵ သုိꨀ္းမုꨓ္ꨲꨀူဝ္းꨁဝ္ꨓꨯꨵ ꨅ္ꨮယ္ꨮꨲလူꨉ္ꨳ ꨟꨰင္းတပ္ꨵသုိꨀ္းꨁီꨲမꨣꨵ ꨕꨓ္းသုိꨀ္းꨕ္ꨮးꨕꨤꨯꨁဝ္ ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵꨓꨓ္ ꨁူိဝ္းꨁုꨓ္တꨤꨯꨲꨁꨤꨓ္ꨲ ꨡꨓ္မꨣးꨡုပ္ꨵမူိင္းတꨯးꨓꨯꨵ ꨅင္ꨲꨡမ္ꨲꨟꨱတ္းသုိꨀ္းေတꨣꨲ မုꨓ္ꨲꨀူဝ္း။ ꨀꨤꨓ္သုိꨀ္းမꨤင္မꨱဝ္းꨓꨯꨵ ꨓြမ္းꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨓ္ꨵ ꨡမ္ꨲꨅ္ꨮꨳꨬလꨳဝꨣꨳ ꨀူမ္ꨳꨟူဝ္ပꨓ္သုမ္းလုမ္းလုမ္း။ ေပꨣးꨓြမ္း ေတမီးꨕြꨓ္းလီꨓꨯေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳေတလꨯꨳꨓြမ္း၊ ေပꨣးတုိꨀ္း ေတမီးꨕြꨓ္းလီ ꨓꨯေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳေတလꨯꨳတုိꨀ္းယူꨲ။
          ဝꨤꨯးꨅဝ္ꨳလူင္မꨱဝ္ꨵပူင္ꨲ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ ꨅူိဝ္းေꨀꨣꨵပꨱꨓ္ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯး တုိꨀ္ꨵပꨯꨲꨬပꨵတူဝ္ꨬလꨳ ꨓꨤင္းꨡီꨲꨁမ္းလꨰင္ ꨅင္ꨲသုိပ္ꨲꨀုမ္းထိင္း ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းꨀꨮꨣꨲ ꨅꨱတ္းပီယူꨲ AD (1295-1311)။ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨓꨤင္းယိင္းတꨯးꨟဝ္းေꨀꨣꨳ ေမꨣꨀုမ္းထိင္းဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းꨓꨯယဝ္ꨵ။ ဝꨱင္းꨓꨤင္း ꨡꨓ္မီꨳꨓ္ꨮးဝူင္ꨳꨀꨤင္ မူꨲေꨅꨳꨬလꨳ ꨬꨅꨳလꨤꨓ္ꨵꨓꨓ္ꨵ ပꨱꨓ္ꨡြင္ꨳတီꨳ ꨀုိꨀ္းပိုꨓ္း မꨓ္းꨓꨤင္းေသ မီးဝꨯꨵ မꨤꨀ္ꨲꨟိꨓ္မြꨓ္သဝ္ေꨟꨣꨁမ္းမꨓ္းꨓꨤင္းယူꨲ။ ေပꨣးဝꨣꨳ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯး မꨓ္း ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း (ꨟြင္ꨵ) သူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨬပꨵတူဝ္ေꨀꨣꨳ မꨓ္းꨓꨤင္း ꨡဝ္ꨟꨤင္ꨳေꨟꨣမူိင္းမꨤဝ္း ပုတ္ꨳပꨓ္ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးမꨓ္းယဝ္ꨵ။
 
ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ AD 1311-1365
          မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ပꨱꨓ္လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯး ꨅဝ္ꨳလူင္မꨱဝ္ꨵပူင္ꨲꨬလꨳ ꨓꨤင္းဝꨤင္ꨳꨬꨅꨳေသ ꨀိူတ္ꨲမူိဝ္ꨳ AD 1290၊ ꨁဝ္ပီꨳꨓြင္ꨵ ပꨱꨓ္လုꨀ္ꨳꨕꨣꨬꨕ သꨤမ္ေꨀꨣꨵ (꨼) ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳငမ္းမူိင္း (꨽) ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း (꨾) ꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ꨘꨣꨵ ꨓꨯေသ ပီꨳꨡꨤꨯꨳလူင္ သꨱင္ꨳꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳꨡꨣꨲယူꨵသြင္ꨁူပ္ꨲ။ မူိဝ္ꨳတုိꨀ္ꨵꨀꨮꨣꨲꨟꨱတ္းꨟꨯꨳယူꨲꨓꨓ္ꨵ သူိဝ္လူင္တူဝ္ꨓုိင္ꨳ မꨣးꨁူပ္းယꨤꨯးꨬလꨳ ꨁုꨓ္ယီꨳꨁꨤင္ꨁမ္း ꨀꨰတ္ꨲꨬꨁတူဝ္ ꨕꨓ္းꨁုိꨓ္းသူိဝ္ သူိဝ္လꨯꨳပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲေသတꨣꨵ ꨀြင္းလင္ꨅဝ္ꨳ မီးꨟြꨯးသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲဝꨯꨵꨬလꨳ ထုိင္တီꨳပꨱꨓ္ꨁုꨓ္မꨣးေꨀꨣꨳ ꨅင္ꨲꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ သူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုိꨓ္ꨳပꨱꨓ္ꨁုꨓ္မူိင္းမꨤဝ္း မူိဝ္ꨳ AD 1311ေသ ပူꨀ္းပြင္သေရꨲꨡူမုꨓ္ꨁူိဝ္းတꨯးယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨁ္ꨮꨳꨟꨮ္ꨳမူိင္းတꨯးꨟဝ္း ပꨱꨓ္မူိင္းꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းယ္ꨮꨲ မꨓ္ꨳꨀုိမ္းꨬလꨳ ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ ေတမီးလြင္ꨳꨟူမ္ꨳꨟြမ္းꨀꨓ္ꨓꨓ္ꨵ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨕိတ္ꨳမြꨀ္ꨲ ꨅဝ္ꨳꨡꨤဝ္၊ ꨅဝ္ꨳꨓꨣꨵꨀူꨳမူိင္းမူိင္း ꨟꨮ္ꨳꨟူမ္ꨳꨟြမ္းꨀꨓ္ ဝꨣꨳꨓꨯေသတꨣꨵ ꨅဝ္ꨳပꨤꨓ္းꨓꨯြꨵ(ဝꨱင္းꨓꨓ္ꨳ) ꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳတꨤဝ္ꨵꨓꨯြꨵꨬꨁꨲ (သꨰꨓ္ꨬꨅꨳ) ꨟꨓ္ꨕိတ္း ꨡမ္ꨲꨕြမ္ꨳꨅြမ္းꨬလꨳ AD 1314 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨡမ္ꨲꨁ္ꨮꨳတုိꨀ္းေꨀꨣꨳ လꨯꨳတုိꨀ္းꨡဝ္ သြင္မူိင္းꨓꨓ္ꨵ ꨁြꨓ္ꨳထꨰမ္ꨟꨰင္း မူိင္းမꨤဝ္းလူင္ယဝ္ꨵ။ AD 1315 ꨡဝ္မူိင္းမိတ္ꨳ မꨣးꨟြမ္းမူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ AD 1316 ꨬမးဝꨤꨓ္ꨳမူိင္းထုိင္ မူိင္းမိတ္ꨳ၊ လြꨀ္းꨅြꨀ္ꨵ၊ မူိင္းꨓြင္(ယြင္ꨟူꨉ္ꨳ)၊ မူိင္းꨓꨤꨯး၊ မူိင္းပꨤꨯး၊ ꨀꨱင္းမꨯꨲ၊ ꨀꨱင္းꨟုင္ꨳ၊ ꨀꨱင္းတုင္၊ ꨀုိင္မꨣꨵ၊ မူိင္းတိင္၊ မူိင္းꨀꨣꨵေသ ꨟြတ္ꨳထုိင္ꨁုိꨓ္း သꨰꨓ္ꨬꨅꨳ။ AD 1317 တင္းꨟူဝ္သုိꨀ္း ꨅဝ္ꨳသꨤမ္လူင္ ꨡိꨀ္ꨲလူꨉ္ꨳ ꨟꨰင္းသုိꨀ္းမူိင္းတꨯးꨀူꨳတီꨳတီꨳ (400000) ေသ ꨁုိꨓ္းꨀꨮꨣꨲတုိꨀ္းꨡဝ္ꨁုိꨓ္း မူိင္းꨀဝ္ꨲꨬꨀꨲတꨯး ꨡꨓ္ꨬꨁꨲꨡဝ္ဝꨯꨵꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ တင္းေꨁꨲ ပꨱꨓ္သုိꨀ္းꨀꨓ္ေသ သုိꨀ္းတꨯးသိမ္းꨡဝ္လꨯꨳ မူိင္းတီး (Mong Ti)၊ မူိင္းꨓꨣꨵ (Mong Na)၊ မူိင္းမ်ꨰꨓ္း (Mong Man) ꨬလꨳ ယꨮꨤꨓ္ꨲꨁ်ꨤꨓ္း (Yung Chang)ယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ꨬꨁꨲ ꨡꨓ္ꨀြꨓ္းထိင္းယူꨲꨓꨓ္ꨲ ꨅင္ꨲထꨤမ္လြင္ꨳတꨤင္းမꨓ္း ꨟူꨵထုိင္ လြင္ꨳꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨁုိꨓ္းမꨣးယြꨓ္းꨡဝ္ မူိင္းပူꨲမြꨓ္ꨲꨁဝ္ မူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲꨓꨯꨬလꨳ ꨬꨁꨲꨅင္ꨲꨟꨱတ္းပꨓ္ လိꨀ္ꨳငမ္းယꨱꨓ္ေသ ꨡဝ္မူိင္းꨬသ၊ ယꨮꨤꨓ္ꨲꨁ်ꨤꨓ္း၊ ပူးꨁꨤꨓ္ꨵꨅူိဝ္းꨓꨯꨵ ပꨓ္ꨓ္ꨮးမုိဝ္း ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵယဝ္ꨵ AD 1318 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨁုိꨓ္းꨟြတ္ꨳထုိင္ မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ AD 1319 ꨡြꨀ္ꨲသုိꨀ္းꨀꨮꨣꨲ ꨓꨣꨳဝꨓ္းꨡြꨀ္ꨲ ꨕꨰဝ္ထုိင္ ꨀꨱင္းတုင္၊ ꨀꨱင္းꨟုင္ꨳ၊ ꨀꨱင္းမꨯꨲ၊ မူိင္းလူင္၊ ꨕꨣသူိဝ္ꨲတြင္းေသ ꨟꨮ္ꨳꨟူမ္ꨳမုိဝ္းꨀꨓ္ တင္းꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္းလူင္ မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ AD 1320-21 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ပꨓ္ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္း ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯးမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨡြꨓ္ꨟူဝ္သုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္း ꨁီꨲသုိꨀ္းသꨤမ္ငꨣးေသ မူိဝ္းꨡြင္ꨲꨬပꨵ မူိင္းေဝꨲသꨣꨲလီ၊ မူိင္းမꨓိပူူꨲရ၊ မူိင္းꨡꨣꨲသမ္ꨲယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ꨓꨯꨵ လြင္ꨳꨀꨤꨓ္ပꨤꨯးမူိင္း၊ လြင္ꨳꨀꨤꨓ္ပꨯꨤးꨟူꨉ္းေꨀꨣꨳ ꨀတ္ꨵꨁꨰꨓ္ꨲꨓင္ꨲꨀꨓ္။ မူိဝ္ꨳꨕြင္း ꨕꨰဝ္ꨀꨮꨣꨲေဝꨲသꨣꨲလီꨲꨓꨓ္ꨵ ꨡဝ္ပꨤꨯးꨟူꨉ္းေသ သူꨓ္းတုမ္လꨯꨳ မူိင္းေဝꨲသꨣꨲလီ တꨣꨲေတꨕြမ္ꨵꨅူး မူိင္းမꨤဝ္းလူင္ယဝ္ꨵ။ သုိꨀ္းꨡꨓ္ဝꨣꨳꨓꨯꨵ ꨡꨓ္ꨡမ္ꨲလꨯꨳတုိꨀ္းေသ ꨡြင္ꨲꨬပꨵꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ပူိꨓ္ꨳꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ‘‘ꨬပꨵသုိꨀ္းꨟူိဝ္ꨲꨅူမ္’’ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ꨀူꨓ္းသုိꨀ္း ꨡမ္ꨲလꨯꨳꨟူိဝ္ꨵ ꨡမ္ꨲလꨯꨳတူိဝ္ꨵမꨤတ္ꨲသင္ေသ လꨯꨳဝꨣꨳ ꨬပꨵသုိꨀ္းꨓင္ꨲꨀဝ္ꨲ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨁုꨓ္သုိꨀ္းမꨤဝ္း မꨤင္ꨅူိဝ္း ꨡမ္ꨲပြင္ꨲꨅ္ꨮꨬလꨳ ꨅင္ꨲသူꨓ္းဝꨣꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨁ္ꨮꨳလုꨀ္ꨵꨕုိꨓ္ꨵ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨓꨯေသ ꨀမ္းလုိꨓ္း ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ လꨯꨳꨓြꨓ္ꨳေꨕးꨀꨮꨣꨲ တီꨳမူိင္းယꨤင္း (မူိင္းꨀꨣယꨤင္း)ယဝ္ꨵ။
          ယြꨓ္ꨵꨀꨮꨤမ္းꨁꨣꨵꨁꨤꨯ ꨟူဝ္သုိꨀ္းလူင္သြင္ေꨀꨣꨵေသ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ယုမ္ꨲꨕိတ္းꨬလꨳ ꨡဝ္တꨤင္းꨀိꨓ္ꨓ္ꨮးေꨟꨣ ꨕꨤꨀ္ꨲမꨣးပꨓ္ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ သꨤမ္လူင္ယဝ္ꨵ။ လြင္ꨳဝꨣꨳ ꨓ္ꨮးတꨤင္းꨀိꨓ္ꨓꨓ္ꨵ ပꨣးငူꨓ္ꨵမꨣးꨓꨯေꨀꨣꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨟူꨵယူꨲ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ သင္ꨡမ္ꨲꨀိꨓ္ꨓꨯ ေတမူိꨓ္ꨓင္ꨲ ꨡမ္ꨲထြမ္ꨲꨡဝ္ ေꨁꨣꨳပူင္ꨅဝ္ꨳꨓူိဝ္ꨟူဝ္၊ သင္ꨀိꨓ္ꨓꨯ သမ္ꨵေတ လꨯꨳတꨤꨯ၊ သင္ဝꨣꨳ ꨡမ္ꨲꨁꨤမ္ꨲတꨤꨯေသ ꨡြꨓ္သုိꨀ္းမꨓ္း ပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲတꨤင္ꨲတီꨳေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳေတလꨯꨳယူꨲ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨡꨱꨓ္ꨟꨰင္း ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း သမ္ꨵေတယူပ္ꨳယြမ္းꨬလꨳပူိင္ꨓုိင္ꨳ၊ ပီꨳꨡꨤꨯꨳꨬလꨳ ꨓြင္ꨵꨅꨤꨯး သမ္ꨵꨡမ္ꨲꨁ္ꨮꨳꨟꨱတ္းသုိꨀ္းေတꨣꨲꨀꨓ္ꨬလꨳ ပူိင္ꨓုိင္ꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ဝူꨓ္ꨵꨀꨮꨤင္ꨳꨓင္ꨲꨓꨯေသ ဝꨯꨵꨓမ္ꨵꨅ္ꨮ ꨡမ္ꨲယꨣꨵသတ္ꨵꨅꨣꨲꨓူိဝ္ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း၊ ꨡမ္ꨲယꨣꨵ သတ္ꨵꨅꨣꨲ ꨓူိဝ္ꨅဝ္ꨳꨓူိဝ္ꨟူဝ္ေသ ꨁꨤမ္ꨲꨀိꨓ္ငူꨓ္ꨵ ꨓြꨓ္ꨳေꨕးꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။
          AD 1362 ꨁုꨓ္ꨬꨁꨲမိင္ꨳ (Ming Dynasty) မꨣးꨀဝ္းꨓ္ꨮးꨓꨣꨳလိꨓ္မူိင္းမꨤဝ္း ꨅူိဝ္းပꨱꨓ္ လူင္ꨵသꨤꨓ္၊ မူꨲꨡꨤꨓ္၊ ပူးꨁꨤꨓ္ꨵလူင္ꨬလꨳ တင္းꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ပꨱꨓ္သိုꨀ္းꨀꨓ္ ꨟုိင္ထူꨓ္ꨳ သꨤမ္ပီ။ သုိꨀ္းတင္းသြင္ꨕꨤꨯꨲ လူꨵယ္ꨮꨲတꨯꨤꨓမ္ꨓင္ꨲꨀꨓ္ေသ ꨀမ္းလုိꨓ္း ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨡမ္ꨲတဝ္ꨵလꨯꨳ လꨯꨳꨁုိꨓ္းꨟူꨓ္လင္ꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ။ AD 1363-64 ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ပꨓ္ပုꨓ္ꨳꨕြꨓ္း လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးမꨓ္း ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ပꨱမ္ꨲꨘꨣꨵ၊ ꨅဝ္ꨳငိူꨓ္ꨳꨁီဝ္ꨘꨣꨵ ꨀြꨓ္းꨡဝ္ တပ္ꨵသုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္ꨳေသ ꨀꨮꨣꨲမူိဝ္းတုိꨀ္း မူိင္းꨬꨅꨳꨀꨰင္း (ꨅꨀꨰင္း)ယဝ္ꨵ သုိပ္ꨲꨟုပ္ꨳꨡဝ္ပꨣး မူိင္းပꨤင္ယꨣꨳ (ပိꨓ္းယꨣꨵ) ꨉြပ္းꨡဝ္ꨁုꨓ္ပꨤင္ ယꨣꨳ ꨡꨓ္ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨓရသူꨲꨓꨓ္ꨵ မꨣးမူိဝ္းမꨤဝ္းꨬလꨳ ꨁုꨓ္ꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ (ေမꨣးပꨣꨲꨓရသူꨲ)ꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨓြꨓ္း ေꨕးꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳ AD 1365 ꨕြင္းꨡꨣꨲယု လꨯꨳ (74)၊ လꨯꨳꨓင္ꨳေꨟꨣ (54) ပီယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨓြꨓ္းေꨕးတီꨳ ꨡြင္ꨳေꨟꨣမ္ꨮꨲ တီꨳတꨣꨳသူပ္းꨡူ ꨟိမ္းပꨤင္ꨲပုင္ꨲ မူိင္းမꨤဝ္း ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ယꨤမ္းလꨱဝ္ ꨡြင္ꨳတီꨳꨓꨓ္ꨳ ꨬꨁꨲꨁဝ္ တုိꨀ္ꨵေတꨟꨱတ္း တီꨳမꨤꨯတြင္း ေꨟꨣလူင္ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေသ ေတပꨱꨓ္ ပုꨓ္ꨳတꨣꨲ ꨀူꨓ္းꨀူꨳတီꨳ မꨣးꨡꨰဝ္ꨲꨬလꨲ ယꨱမ္ꨳတူꨉ္းꨓꨯယဝ္ꨵ။ ပꨤꨓ္ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵꨓꨯꨵ လꨯꨳဝꨣꨳ လူိတ္ꨳတꨯးꨟဝ္း ꨟတ္းꨟꨤꨓ္လꨰင္ငꨤꨓ္ ꨁꨱင္ꨲတꨣꨵပူိꨓ္ꨳလꨯꨳယူꨲꨬတꨵယဝ္ꨵ။
 
ဝꨤꨯးလင္ သိူဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ
        ဝꨤꨯးေသ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵ ꨓြꨓ္ꨳေꨕးꨀꨮꨣꨲယဝ္ꨵ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးꨅဝ္ꨳ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ပꨱမ္ꨲꨘꨣꨵ ပုတ္ꨳꨓင္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္း တꨣꨳသူပ္းꨡူ တꨓ္းလꨯꨳ သြင္ပီေသ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ။ ဝꨤꨯးꨓꨓ္ꨵ လုꨀ္ꨳꨅဝ္ꨳသူိဝ္ပꨱမ္ꨲꨘꨣꨵ ꨡꨓ္ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ သူိဝ္ဝꨤꨀ္ꨲꨘꨣꨵ သုိပ္ꨲပုတ္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္း မြꨀ္ꨳသြင္ပီꨓင္ꨲꨀဝ္ꨲ။ ꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ယြင္ꨲမꨣꨳ ꨟꨱတ္းꨟြတ္းလူင္ꨀꨮꨣꨲ ꨀူꨳပူိင္၊ ꨀူꨓ္းမူိင္း ꨡမ္ꨲꨁꨤမ္ꨲလꨯꨳေသ ꨡြꨓ္ꨀꨓ္ ပꨤꨯꨳꨡြꨀ္ꨲမူိင္းတင္းꨓမ္။ ꨀမ္းလုိꨓ္း ꨓင္ꨲꨟုိဝ္ ꨀူꨓ္းမူိင္း ေတလꨯꨳယူꨲသꨣꨲꨓꨓ္ꨵ ꨡမꨤတ္ꨳꨕြင္းမူိင္းꨁဝ္ တီꨵꨉြပ္းꨕꨓ္းတꨯꨤပꨰတ္ꨳယဝ္ꨵ။ ꨓြင္ꨵꨅꨯꨤးမꨓ္းꨅဝ္ꨳ သူိဝ္ꨅုိꨓ္ꨳꨘꨣꨵ ေꨀꨣꨳ ꨁုိꨓ္ꨳꨓင္ꨳေꨟꨣ တꨓ္းလꨯꨳꨟူꨀ္းလူိꨓ္ꨀူꨉ္း၊ ယြင္ꨲမꨣꨳေသ ꨡဝ္မိတ္ꨳတꨰင္းေꨁꨣးꨅဝ္ꨳꨀဝ္ꨲ တꨤꨯပꨰတ္ꨳꨓင္ꨲꨀဝ္ꨲ။ ေတလꨯꨳဝꨣꨳ ꨡြင္ꨳေꨟꨣꨁမ္း တီꨳတꨣꨳသူပ္းꨡူꨓꨯꨵ ပꨱꨓ္ယြꨓ္ꨵလူꨉ္ꨳ ပေယꨣးꨀꨣꨵꨬꨁꨲꨁဝ္ တင္ꨳꨅ္ꨮ ꨟꨱတ္းꨟꨮ္ꨳ ꨡူမုꨓ္ꨅꨯး ယူပ္ꨳလူင္းꨓꨯယဝ္ꨵ။ ꨡြင္ꨳတီꨳꨡူမုꨓ္တꨯး လꨯြꨬတးမူိင္း ꨟိမ္းꨬꨅꨳလꨤꨓ္ꨵꨓꨓ္ꨵ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨁုတ္းလိꨓ္မꨓ္းပꨰတ္ꨳꨓꨯယဝ္ꨵ။ တီꨳတꨣꨳသူပ္းꨡူ (ယꨤမ္းလꨱဝ္ ꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ꨀြင္းေꨟꨣꨁမ္း)ꨓꨓ္ꨵေꨀꨣꨳ ꨬꨁꨲꨁဝ္ တင္ꨳꨅ္ꨮꨓိꨀ္ꨳꨓꨤမ္ꨲ ꨕင္ꨡꨤင္းဝꨯꨵꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္တꨯး ꨅဝ္ꨳလ္ꨮယူꨲသဝ္းေꨀꨣꨳ ꨡမ္ꨲယူꨲလꨯꨳꨟုိင္ထုိင္တီꨳ ေပꨣးလꨯꨳꨅꨱဝ္းꨓြꨓ္းေꨕး၊ ယြင္ꨲမꨣꨳꨓꨯယဝ္ꨵ။ ယြꨓ္ꨵမူိင္းမꨤဝ္း ꨡမ္ꨲမီးꨅဝ္ꨳꨅြမ္ပုတ္ꨳꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨁုိꨓ္ꨳꨀꨮꨣꨲ ေသꨣꨵꨟꨣ လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯး ꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္သꨤမ္လူင္ ꨡꨓ္ေမးမꨓ္း ꨓꨤင္းꨀꨤꨓ္ꨳꨁမ္းသ္ꨮ ꨕိတ္းꨀꨓ္ တင္းꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁꨤꨓ္ꨲꨘꨣꨵေသ ꨡြꨀ္ꨲပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲယူꨲ မူိင္းꨬသ(ယူꨲꨓꨤꨓ္ꨲ)ꨓꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ မꨓ္းꨓꨤင္း ꨅပ္းတြင္ꨵေသ ꨡြꨀ္ꨲပꨯꨤꨳꨀꨮꨣꨲꨬလꨳ ꨀြꨣꨲလꨱင္ꨵလုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးေꨀꨣꨵꨓုိင္ꨳ ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯꨳပူးꨁမ္းယဝ္ꨵ။ ꨁုꨓ္ꨡꨤꨯးပူးꨁမ္း ꨡဝ္ေမးေꨁꨲေသ မီးမꨣး လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးေꨀꨣꨵꨓုိင္ꨳ ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ꨁုꨓ္ပူးေꨀꨣး။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨁုꨓ္ပူးေꨀꨣး ꨅင္ꨲꨟိꨀ္ꨳꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ ‘‘သူိဝ္ꨟူမ္ꨲꨘꨣꨵ’’ꨓꨯေသ သုိပ္ꨲပုတ္ꨳꨓင္ꨳေꨟꨣ မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။
 
သူိဝ္ငꨤꨓ္ꨘꨣꨵ၊ သူိဝ္ꨁီꨲꨘꨣꨵ (AD 1420-1445)
          ꨁုꨓ္ပူးေꨀꨣး(ꨟြင္ꨵ) သူိဝ္ꨟူမ္ꨲꨘꨣꨵ မီးမꨣး လုꨀ္ꨳꨅꨤꨯးꨟတ္းꨟꨤꨓ္ သြင္ꨅဝ္ꨳ။ ꨅုိဝ္ꨳဝꨣꨳ သူိဝ္ငꨤꨓ္ꨘꨣꨵ ꨬလꨳ သူိဝ္ꨁီꨲꨘꨣꨵ။ ဝꨤꨯးေပꨣꨳꨅဝ္ꨳ ꨓြꨓ္းေꨕးယဝ္ꨵ ꨁꨣသြင္ေꨀꨣꨵပီꨳꨓြင္ꨵ ပꨱꨓ္ꨁုꨓ္မူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ ပꨤꨓ္ꨁꨣပီꨳꨓြင္ꨵသြင္ꨅဝ္ꨳꨓꨯꨵ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ မီးလူိတ္ꨳꨟꨤꨓ္ꨁုꨓ္ဝꨯꨵꨬလꨳ ꨡမ္ꨲꨁꨤမ္ꨲꨓြမ္းေတꨣꨲꨬꨁꨲေသ မူိဝ္ꨳ AD 1410 ꨓꨓ္ꨵ သုိꨀ္းꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲမိင္း (Ming Dynasty) ပꨯြꨲသုိꨀ္းꨬꨁꨲ လူင္းမꨣး တုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္း မꨣးယြꨓ္းꨁြꨓ္ꨲမူိင္းမꨤဝ္းယဝ္ꨵ။ သြင္ေꨀꨣꨵပီꨳꨓြင္ꨵေꨀꨣꨳ ꨁြတ္ꨲꨕꨓ္ꨳꨟꨰင္းသုိꨀ္း မူိင္းမꨤဝ္းေသ တုိꨀ္းꨁုိꨓ္းꨬꨁꨲ ꨟတ္းꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨟꨤꨓ္ တပ္ꨵသုိꨀ္းꨬꨁꨲ တꨰꨀ္ꨲယꨤꨯꨳ ꨀꨅꨤတ္ꨲꨀꨅꨤꨯ ꨕူင္ꨵပꨤꨯꨳေတꨣꨲေပꨣးထုိင္ မူိင္းလူင္(မူိင္းလုင္း)ယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ လꨯꨳသုိပ္ꨲပꨯြꨲတပ္ꨵသုိꨀ္းꨬꨁꨲ လူင္းမꨣးꨅꨯြꨳထꨰင္ꨳေသတꨣꨵ သုိꨀ္းမူိင္းမꨤဝ္း လုိပ္ꨳတုိꨀ္းꨁဝ္ ေပꨣးလꨯꨳလူꨲယ္ꨮꨲတꨯꨤꨓမ္ ပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲေပꨣးꨅမ္ꨕꨰဝ္ ꨟူဝ္ꨓမ္ꨵꨁူင္းပုꨓ္ꨵယဝ္ꨵ။ ထုိင္တီꨳ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ လꨯꨳꨁုိꨓ္းသုိပ္ꨲꨟြင္ꨵꨡဝ္ တပ္ꨵသုိꨀ္ꨳꨬꨁꨲထꨰင္ꨳ တင္းယ္ꨮꨲ တင္းꨓမ္ ꨟꨮ္ꨳလူင္းတိုꨀ္း မူိင္းမꨤဝ္းေသꨡမ္ꨲꨀꨣး ꨟြင္ꨵပꨣး တꨤင္းꨅꨯြꨳထꨰမ္ သုိꨀ္းသꨰꨓ္ဝီယဝ္ꨵ။ သြင္ပီꨳꨓြင္ꨵေꨀꨣꨳ သမ္ꨵꨟြင္ꨵဝꨣꨳ ꨟꨮ္ꨳသꨰꨓ္ဝီ မꨣးꨅꨯြꨳယူꨲꨓင္ꨲꨀဝ္ꨲ။ ꨕူိဝ္ꨲဝꨣꨳ သုိꨀ္းသꨰꨓ္ဝီ ꨁိုꨓ္ꨳမꨣးေသ ꨡꨤꨓ္းမꨣး ꨅြꨯꨳမူိင္းမꨤဝ္းꨓꨓ္ꨵ သူိဝ္ငꨤꨓ္ꨘꨣꨵ သူိဝ္ꨁီꨲꨘꨣꨵꨁꨣပီꨳꨓြင္ꨵ ꨡမ္ꨲတဝ္ꨵလꨯꨳ သုိꨀ္းꨬꨁꨲေသ ꨡြꨀ္ꨲꨕꨤတ္ꨲယꨤꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္း ꨀꨮꨣꨲယူꨲဝꨯꨵ တီꨳမꨤꨓ္ꨳေမꨣꨲ ေတꨣꨲသူꨳ သုိꨀ္းꨬꨁꨲယူꨲ။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ တပ္ꨵသုိꨀ္းꨬꨁꨲ လꨯꨳလူꨵယ္ꨮꨲတꨤꨯꨓမ္ꨬလꨳ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨬꨁꨲ ꨅ္ꨮလမ္ေသ ပူင္လꨤတ္ꨳဝꨣꨳ ‘‘သြင္ပီꨳꨓြင္ꨵꨓꨯꨵ လꨯꨳတူဝ္လိပ္းေꨀꨣꨳလီ လꨯꨳတူဝ္တꨤꨯေꨀꨣꨳလီ ꨡဝ္မꨣးꨟꨮ္ꨳလꨯꨳလꨯꨳ’’ꨓꨯꨬလꨳ ꨟူဝ္သုိꨀ္းလူင္ꨬꨁꨲ ဝုꨓ္ꨵꨁ်ီꨲေꨀꨣꨳ လꨯꨳလမ္္းသြꨀ္ꨳꨟꨣꨁꨣပီꨳꨓြင္ꨵ ယꨤပ္ꨲꨅ္ꨮယꨤပ္ꨲေꨁꨣးယူꨲ။
          သူိဝ္ငꨤꨓ္ꨘꨣꨵ ပꨤꨯꨳꨀꨮꨣꨲေသꨣꨵတ္ꨮꨳꨟူမ္ꨳ ꨁုꨓ္ꨡꨣꨲဝꨬလꨳ ꨬꨁꨲꨁဝ္ယြꨓ္းေသတꨣꨵ ꨁုꨓ္ꨡꨣꨲဝꨡမ္ꨲပꨓ္ေသ ပꨱꨓ္သုိꨀ္းꨀꨓ္တင္း ꨡꨣꨲဝထꨰင္ꨳယဝ္ꨵ။ ထꨰင္ꨳပီꨓုိင္ꨳေꨀꨣꨳ သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ တုိꨀ္ꨵတုꨀ္းယြꨓ္းယူꨲꨬလꨳ ꨁုꨓ္ꨡꨣꨲဝꨣꨵ ꨅင္ꨲဝꨣꨳ ေပꨣးꨬꨁꨲသူ တုိꨀ္းꨬပꨵ ရꨬမးတိꨓ္းꨅုိင္ ꨟဝ္းေတပꨓ္ꨓꨯꨬလꨳ ꨬꨁꨲေꨀꨣꨳ လူင္းတုိꨀ္း မိꨓ္းꨬရးေꨀ်ꨣꨲꨅꨮꨣꨲ ရꨬမးတိꨓ္းꨬပꨵလꨯꨳယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ငꨤꨓ္ꨘꨣꨵေꨀꨣꨳ ꨡမ္ꨲꨁꨤမ္ꨲပꨓ္ ꨁုꨓ္ꨡꨣꨲဝꨣꨵ ꨉြပ္းမꨓ္း၊ ꨓမ္ꨵꨅ္ꨮမꨓ္းꨅဝ္ꨳ ဝူꨓ္ꨵဝꨣꨳ ꨕူိဝ္ꨲတꨣꨵ ပꨱꨓ္ꨁီꨳꨁꨣꨳပိူꨓ္ꨳေသ ꨁꨤမ္ꨲပꨓ္ပိူꨓ္ꨳတီꨵꨉြပ္းꨓꨓ္ꨵ တꨣꨲတꨤꨯꨀြꨣꨲ ꨓ္ꨮးꨅꨤတ္ꨳပꨤꨓ္ꨁုꨓ္ꨓꨯꨵ ေတလီယူꨲꨓꨯꨬလꨳ ꨅင္ꨲꨀိꨓ္ငူꨓ္ꨵေသ ꨁꨣꨳတူဝ္တꨤꨯꨟင္းꨀူꨉ္းယဝ္ꨵ။ ꨬꨁꨲꨁဝ္ ꨡဝ္ꨁꨤပ္ꨳတူဝ္တꨤꨯမꨓ္း သူင္ꨲမူိဝ္းပꨓ္ ꨅဝ္ꨳဝြင္ꨵꨁဝ္ယဝ္ꨵ။ သူိဝ္ꨁီꨲꨘꨣꨵꨬတꨵ သုိပ္ꨲꨟြမ္ꨟꨰင္းေသ တုိꨀ္းꨁုိꨓ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ယူꨲ။ သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ေꨀꨣꨳ ေတꨣꨳလꨯꨳ ꨟူဝ္ꨁꨯꨳယြꨓ္ꨵမꨓ္းꨅဝ္ꨳꨬတꨵꨬတꨵ။ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ယူꨲꨕꨤꨯꨲတူꨀ္းꨓမ္ꨵꨀꨱဝ္ေသ မꨣးတုိꨀ္းꨁဝ္ သုိꨀ္းꨬꨁꨲꨁဝ္ လꨯꨳပꨀ္းတပ္ꨵꨁဝ္ဝꨯꨵ ꨕꨤꨯꨲꨡြꨀ္ꨲꨀꨱဝ္ ꨟုိင္ꨀꨮꨣꨲ ပီပꨤꨯယဝ္ꨵ။ ꨅဝ္ꨳသူိဝ္ꨁီꨲꨘꨣꨵꨬတꨵ မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨓြꨓ္းေꨕးꨀꨮꨣꨲ မူိဝ္ꨳလ္ꨮ၊ တီꨳလ္ꨮꨓꨯ ꨕ္ꨮꨡမ္ꨲꨟူꨵထုိင္။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨡꨓ္မꨓ္းꨅဝ္ꨳ ꨡမ္ꨲꨁꨤမ္ꨲတꨯꨤ တ္ꨮꨳမူိဝ္းꨕူꨳꨁꨱꨓ္ ꨡꨓ္တꨱꨀ္းတꨱင္ ꨅူိဝ္ꨵꨁူိဝ္း ꨅဝ္ꨳꨀဝ္ꨲꨓꨯꨓꨓ္ꨵꨬတꨵ ထꨤင္ꨲꨅꨰင္ꨳယူꨲ။ ယြꨓ္ꨵပူိဝ္ꨳ သုိꨀ္းꨬꨁꨲဝုꨓ္ꨵꨁ်ီꨲꨓꨯꨵေသ မူိဝ္ꨳပꨤꨓ္ꨓꨓ္ꨵ ꨀူꨓ္းꨁူိဝ္းတꨯး ꨡြꨓ္ꨀꨓ္ လုꨀ္ꨵတီꨳ ထုင္ꨵမူꨲꨡꨤꨓ္မꨤဝ္းလူင္ꨓꨯꨵေသ ꨁꨤꨯꨵꨀꨮꨣꨲ မူိင္းယꨤင္း(မူိင္းꨀꨣယꨤင္း)၊ မူိင္းꨀြင္၊ မူိင္းꨡꨣꨲသမ္ꨲတင္းယ္ꨮꨲတင္းꨓမ္ယဝ္ꨵ။ သꨤꨯသုိပ္ꨲꨁူိဝ္းꨁုꨓ္ မူိင္းမꨤဝ္းေꨀꨣꨳ သုတ္းဝꨤꨯးꨀꨮꨣꨲ တမ္ꨳတီꨳ သူိဝ္ငꨤꨓ္ꨘꨣꨵ သူိဝ္ꨁီꨲꨘꨣꨵ သြင္ပီꨳꨓြင္ꨵꨓꨯꨵယဝ္ꨵ။ ꨀူꨉ္းꨀꨣꨳ ꨓမ္ꨵꨅ္ꨮ ꨀတ္ꨵꨁꨰꨓ္ꨲ လူိတ္ꨳတꨯးꨟတ္းꨟꨤꨓ္တꨯးꨟဝ္းꨬတꨵ တုိꨓ္းေတ ꨡမ္ꨲသုတ္းဝꨤꨯးေသပြꨀ္ꨳ။ ꨬတꨲꨡဝ္ꨓꨓ္ꨵမꨣး ꨕꨤꨯꨲꨟြင္ꨲꨓမ္ꨵမꨤဝ္း ꨁဝ္ꨳပꨣးꨀꨮꨣꨲ တ္ꨮꨳမုိဝ္းꨬꨁꨲေသ ꨕꨤꨯꨲꨅꨤꨓ္း ꨓမ္ꨵမꨤဝ္း ꨅင္ꨲသုိပ္ꨲပꨱꨓ္ မူိင္းꨅဝ္ꨳꨘꨣꨵတꨯးꨀꨮꨣꨲ ပꨤꨓ္သုိပ္ꨲပꨤꨓ္ယူꨲ။
ပြꨀ္ꨳꨓꨯꨵ လူိတ္ꨳတꨯးꨟတ္းꨟꨤꨓ္ꨟဝ္း ꨟဝ္းယြꨓ္းꨁြတ္ꨲယြတ္ꨳ ပꨯꨤꨀမ္ဝꨯꨵတီꨳ ပꨤꨓ္မူိင္းမꨤဝ္းꨓꨯꨵꨀူꨉ္းꨀြꨓ္ꨲ။ ယုမ္ꨲယမ္ဝꨣꨳ ေꨀꨣꨵꨟꨤꨓ္ꨕူꨳလူလိꨀ္ꨳꨟဝ္းꨁဝ္ ပꨱꨓ္ꨁူိဝ္းလူိတ္ꨳတꨯး ꨟတ္းꨟꨤꨓ္ ꨀတ္ꨵငꨤꨓ္မꨣးတꨤꨓ္ꨲꨟုိဝ္ꨓꨯ ေတပြင္ꨲꨅ္ꨮယူꨲ။ လူိတ္ꨳတꨯး ပူꨲမြꨓ္ꨲꨟဝ္းꨁဝ္ မူိဝ္ꨳꨀြꨓ္ꨲ ꨡꨓ္လꨯꨳယြꨯꨵလူင္းမꨣး ပုꨓ္ꨳတꨣꨲ ဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း ꨅူိဝ္ꨵꨁူိဝ္းꨟဝ္းꨓꨓ္ꨵ လီꨓပ္ꨵယမ္ ꨡဝ္ꨀုင္ꨲမုꨓ္ယူꨲတꨣꨲေသꨲယဝ္ꨵ။
လူိတ္ꨳတꨯး ꨟꨮ္ꨳမꨓ္းလꨰင္တꨣꨲေသꨲ ေသꨀမ္း။
(ꨅုိဝ္ꨳဝꨤꨓ္ꨳမူိင္း ꨅုိဝ္ꨳꨅဝ္ꨳꨁုꨓ္ ေတပꨰꨀ္ꨲꨀꨓ္ꨡိတ္းꨡီꨳယူꨲ။ ꨀြပ္ꨳꨓꨓ္ ꨅူꨉ္ꨵလူတူꨉ္းေသ ပြင္ꨲꨅ္ꨮေသꨀမ္း)

ꨡဝ္ꨓ္ꨮး (facebooks) မꨣး